The Boy and the Heron Review – Μια διαφορετική επιστροφή στους μαγικούς κόσμους του Hayao Miyazaki

Δέκα χρόνια μετά το The Wind Rises και αφού επέστρεψε για δεύτερη (ή μήπως είναι τρίτη;) φορά από την συνταξιοδότηση, ο σπουδαίος Hayao Miyazaki παραδίδει το πιο προσωπικό και ιδιαίτερο φιλμ σε όλη την φιλμογραφία του, μια ιστορία για ένα αγόρι που προσπαθεί να επεξεργαστεί τον χαμό της μητέρας του, αλλά και ένα πολύπλευρο σχόλιο για την φύση των φανταστικών κόσμων που βυθιζόμαστε τόσο συχνά.

Το The Boy and the Heron έχει πολλά από τα γνωρίσματα των ταινιών του Miyazaki αλλά ακόμα περισσότερες διαφορές. Μοιάζει οικείο σε ένα επίπεδο σύλληψης αλλά και πολύ διαφορετικό στο επίπεδο της εκτέλεσης. Όπως ο Scorsese φαίνεται να επιστρέφει στην δύση της καριέρας του, με μια εντελώς διαφορετική ματιά, σε θέματα που έχει ήδη θίξει νεότερος, έτσι κι εδώ, η ταινία μοιάζει σαν έναν στοχασμό του δημιουργού πάνω στο ίδιο του το έργο, ένα απόσταγμα μιας πορείας ετών πάνω στην μυθοπλασία φαντασίας.

Το βασικό concept λοιπόν παραμένει συνηθισμένο. Όπως συμβαίνει συχνά στις ταινίες του, αφού μετακομίσει σε ένα νέο μέρος, ο μικρός ήρωας θα ανακαλύψει έναν παράλληλο, μυστηριώδες κόσμο μέσα στον οποίο θα βρει αντιπαλότητα αλλά και υποστήριξη, οδηγώντας τον τελικά σε κάποιου είδους ωρίμανση. Η προσέγγιση του Miyazaki στο φανταστικό παραμένει ασύγκριτη κατά την άποψή μου. Και αυτό διότι οι κόσμοι του δεν είναι ποτέ αποστειρωμένοι και απλοϊκοί στην ερμηνεία τους. Δεν υπάρχουν απόλυτα “καλοί”, ούτε απόλυτα “κακοί”.

Δεν φαίνονται ποτέ φτιαγμένοι ως συμβολικά ή -ακόμα χειρότερα- παρηγορητικά, “ακίνδυνα” πλαίσια, αλλά, ως μέρη με σύνθετες πτυχές και τους δικούς τους κανόνες που δεν θα αποκαλυφθούν ποτέ εξ’ ολοκλήρου σε έναν ξένο, παραμένοντας μέχρι ένα σημείο αψυχολόγητοι με συμβατικούς, ανθρώπινους, όρους. Και αυτό το “ανεξάντλητο”, το πάντα μερικώς ανεξήγητο, είναι που γοητεύει στην φαντασία.

Υπάρχει ομορφιά αλλά πάντα σε συνδυασμό με το αλλόκοτο. Κάτι που μπορεί να είναι θελκτικό ή ακόμα και μαγευτικό, αλλά όχι επειδή εξαφανίζεται καθετί απαίσιο και ενοχλητικό. Αντιθέτως, είναι η παρουσία αυτών που του δίνει μια “αληθινή” υπόσταση. Πάρτε για παράδειγμα εδώ τον ίδιο τον Ερωδιό, που λειτουργεί σαν οδηγός στην ιστορία, το δικό της “λευκό κουνέλι”, ένα πανέμορφο πλάσμα που συνδυάζεται στην ταινία με το ανθρώπινο στοιχείο και δημιουργεί μια αινιγματική φιγούρα, στην όψη της οποίας είναι δύσκολο να εξακριβώσεις πώς πρέπει να αντιδράσεις.

Το σύμπαν του λοιπόν είναι αυθεντικά παράξενο, με την αίσθηση του μυστήριου και του συναρπαστικού, να διατηρούνται ανέπαφα καθ’ όλη την διάρκεια -και αυτής- της ταινίας.

Αυτή τη φορά μάλιστα, ο Miyazaki και οι τρομεροί animators του studio Ghibli έχουν κάνει ένα θαρραλέο νέο βήμα, εγκαταλείποντας την γνωστή “ζεστή” αισθητική τους για κάτι φρέσκο και πιο απρόβλεπτο. Πλάθουν ένα σύμπαν που πατάει αρκετά έντονα στην ζωγραφική, ιδίως τους συμβολιστές και τους σουρεαλιστές ζωγράφους, και όχι την πιο συμβατική, πιο - ας μου επιτραπεί ο όρος- “pop” και χρωματικά έντονη αισθητική των προηγούμενων ταινιών του.

Υπάρχουν ξεκάθαρες αναφορές σε πίνακες (μεταξύ των οποίων το Island of the Dead του Arnold Böcklin και La Flêche de Zenon του René Magritte, και τα δύο υπέροχα δεμένα και σε ένα θεματικό επίπεδο με τον θάνατο και τον χρόνο) και μια κατεύθυνση καλλιτεχνικά πιο τονισμένη.

Ο φανταστικός κόσμος του “The Boy and the Heron” είναι ο πιο μελαγχολικός και αφιλόξενος κόσμος των ταινιών του, η ξεθωριασμένη, “ψυχρή” ομορφιά του να αντανακλά τόσο την θλίψη και την μοναξιά του παιδιού όσο, μάλλον, και την ματιά ενός σκηνοθέτη που βρίσκεται στο λυκόφως της δημιουργικής του ζωής.

Στέκεται πολύ όμορφα, στο αντίθετο άκρο από το My Neighbor Totoro σαν προσέγγιση πάνω σε παρόμοια θεματικά νερά και αντίθετα από το Ponyo, με την πολύχρωμη πληθωρικότητά του, σαν εικαστική ατμόσφαιρα.

Διότι έχουμε εδώ ακόμα μια ιδιαιτερότητα. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας είναι ταλαιπωρημένος ψυχικά, είναι θλιμμένος και νωθρός αλλά με μεγάλη εσωτερική ένταση. Αυτά μεταφράζονται τόσο στον ρυθμό της ταινίας, όσο και στην ατμόσφαιρά της με το απίθανο μινιμαλιστικό score του Joe Hisaishi να της χαρίζει την φόρτιση, το μυστήριο αλλά ποτέ κρεσέντο με έντονες συναισθηματικές κορυφώσεις. Γενικότερα, νιώθω ότι είναι μια ταινία που δεν είναι τόσο προσβάσιμη συναισθηματικά όσο οι πιο δημοφιλείς του, επειδή η ψυχολογία του κεντρικού της ήρωα είναι πολύπλοκη και ποτέ καμία μεταβολή δεν υπογραμμίζεται μελοδραματικά.

Είναι δηλαδή λεπτοδουλεμένη, μετρημένη στις εκφράσεις της και δεν δίνει έτοιμα συναισθήματα και ιδέες στο πιάτο. Ενδεχομένως αυτό να ερμηνευθεί από κάποιους ως αρνητικό. Να χαρακτηριστεί ως “flat” ή ακόμα και βαρετή. Προσωπικά, ανήκω στην άλλη πλευρά, θεωρώ το The Boy and the Heron, μια από τις πλουσιότερες και βαθύτερες ταινίες του Miyazaki.

Από εκεί και πέρα, διστάζω να εμβαθύνω περαιτέρω στους συμβολισμούς και τις ιδέες της. Η ταινία προωθήθηκε στην Ιαπωνία μόνο με ένα πόστερ μέχρι και την κυκλοφορία της, ενώ, και στον υπόλοιπο κόσμο, παρότι κυκλοφόρησε εν τέλει trailer, το marketing ήταν φειδωλό. Η ανακάλυψή της είναι αποτελεσματικότερη και σίγουρα πιο απολαυστική όσο λιγότερα ξέρεις, οπότε δεν θα ήθελα να συζητήσω λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να μειώσουν αυτήν την μαγική πρώτη επαφή. Θα κρατήσω τις αναλυτικότερες σκέψεις για ένα μελλοντικό Framerate.

Καλλιτεχνικά σαγηνευτική και πλούσια σε συναισθήματα και ιδέες, το The Boy and the Heron είναι νομίζω η πιο απαιτητική ταινία του Miyazaki. Μαζί με το The Wind Rises, μοιάζουν με μια προσωπική κατάθεση πάνω σε θέματα που τριβελίζουν το μυαλό και την ψυχή του δημιουργού τους και ένιωθε την ανάγκη να τα εξωτερικεύσει. Είναι μια υπέροχη υπενθύμιση ότι πέρα από το όμορφο animation, είναι η πνευματική του διαύγεια και η ευαίσθητη οπτική του πάνω στην ζωή που κάνουν τον Ιάπωνα σκηνοθέτη έναν από τους σπουδαιότερους τα τελευταία 50 χρόνια.