Οι καλύτερες ταινίες του 2023

Τι χρονιά κι αυτή! Όπως κάθε χρονιά άλλωστε, ας μην κοροϊδευόμαστε. Δεν υπάρχει ημερολογιακό έτος στο οποίο να μην βγουν καλές ταινίες ή να μην συμβούν σημαντικές εξελίξεις για να γεμίσουν τέτοιου είδους ανασκοπήσεις. Αλλά φέτος δικαιούμαστε νομίζω να χαρακτηρίζουμε το 2023 κάπως ξεχωριστό σε αρκετά επίπεδα. Ας τα πάρουμε λοιπόν από την αρχή. Ας ξεκινήσουμε από το δημιουργικό κομμάτι. Σε χρονιά που έχουμε νέες ταινίες από Scorsese, Glazer, Kore Eda, Scott, Nolan, Λάνθιμο, Kaurismäki, Haynes, Loach, Shrader, Aster, Fincher, Anderson κ.α. δεν μπορούμε να έχουμε παράπονο. Δεν γίνεται να είναι βαρετή τέτοια χρονιά, είναι αδύνατον. Και έπειτα, αν περάσουμε και σε όλα τα νέα πρόσωπα ή τα λιγότερο εδραιωμένα/γνωστά τέλος πάντων, που όπως θα δείτε και από τις επιλογές, μας έχουν ενθουσιάσει συχνά φέτος εξίσου ή και περισσότερο από τα παραπάνω “μεγαθήρια”, τότε είναι πασιφανές πως μιλάμε για μια εξαιρετική χρονιά για το σινεμά, γεμάτη από την αρχή μέχρι το τέλος με ενδιαφέρουσες ταινίες όλων των ειδών.

Το horror συνεχίζει να δίνει διαμάντια και να αποτελεί εφαλτήριο νέων δημιουργών, το animation επιτέλους αρχίζει δειλά δειλά να αναγνωρίζεται ως ένα εκφραστικό μέσο που μπορεί να στηρίξει όλο το φάσμα των αφηγήσεων και όχι, ξεφεύγοντας από την ρετσινιά του de facto “παιδικό”, χάρη στα μεγάλα ονόματα που το προωθούν τόσο εμπορικά όσο και καλλιτεχνικά. Πέρυσι ήταν ο Del Toro, φέτος ο Miyazaki (του χρόνου για εμάς στην Ελλάδα), μαζί με τις πιο πειραματικές προσεγγίσεις που βλέπουμε αισθητικά ακόμα και σε mainstream δημιουργίες όπως το Spider-Man και το Teenage Mutant Ninja Turtles, έχουν βοηθήσει στην αποδοχή του ως ένα πολύπλευρο και ολοκληρωμένο μέσο. Ήρθε μήπως η ώρα να το δούμε και με μια υποψηφιότητα για Όσκαρ καλύτερης ταινίας; Αν κάποιος έχει το πρεστίζ και την αναγνώριση για να πείσει την Ακαδημία, αυτός είναι ο Miyazaki.  

Στα της βιομηχανίας τώρα, είχαμε δυο σημαντικά θέματα που σημάδεψαν το 2023. Το πρώτο και κυριότερο ήταν οι πολύμηνες απεργίες τόσο του σωματείου των σεναριογράφων όσο και των ηθοποιών. Ευτυχώς, και οι δύο στέφθηκαν με επιτυχία, σημειώνοντας κατακτήσεις για τους εργαζόμενους του εκάστοτε κλάδου που ευελπιστούμε και να τους θωρακίσουν από τις προκλήσεις του μέλλοντος (βλ. τεχνητή νοημοσύνη) αλλά και να εμπνεύσουν περαιτέρω διεκδικήσεις και σ’ άλλες γωνιές της βιομηχανίας που φαίνεται να το έχουν ανάγκη. Ας πούμε, φέτος, η κουβέντα γύρω από τις απαιτήσεις και τις συνθήκες του κλάδου των VFX τράβηξε πολλά βλέμματα και όχι αδίκως. Το δεύτερο αξιοσημείωτο γεγονός είναι το αισθητό εμπορικό “ξεφούσκωμα” των super-hero ταινιών. Υπήρχαν ορισμένες που έφεραν μεγάλα νούμερα (Guardias of the Galaxy 3, Across the Spider-Verse) αλλά η πλειοψηφία τους απογοήτευσε.

Το ελπιδοφόρο (για αυτές) είναι ότι όσες πήγαν καλά, είχαν πράγματι την ποιότητα για να το υποστηρίξουν. Το θετικό τώρα για την βιομηχανία είναι ότι, παρόλα αυτά, το box office έκανε συμπαθητικά νούμερα, στηριζόμενο κυρίως σε νέα franchises (Barbie, Super Mario) αλλά και το Oppenheimer που απέδειξε ότι ο κόσμος πηγαίνει ακόμα σινεμά για δραματικές ταινίες με καλλιτεχνικό πρεστίζ, ακόμα και αν κρατάνε τρεις ώρες. Η συμβίωση των αιθουσών μαζί με τις streaming υπηρεσίες είναι κατά τη γνώμη μου κομβικής σημασίας και σε οικονομικό επίπεδο και σε καλλιτεχνικό και η φετινή χρονιά το αποδεικνύει με περιπτώσεις όπως αυτή του Killers of the Flower Moon που έβγαλε στο παγκόσμιο Box Office πάνω από 150 εκ πριν καταλήξει στο Apple Tv.

Τώρα, προτού περάσουμε στην δεκάδα μας, πρέπει να διευκρινίσουμε ορισμένα πράγματα. Τα κείμενα αυτού του άρθρου μπορεί να είναι όλα του γράφοντος αλλά η επιλογή των ταινιών έγινε και από τους τρεις βασικούς συντάκτες του site στο κομμάτι της κάλυψης των ταινιών, δηλαδή τον Αντώνη Παυλίδη, τον Κυριάκο Στεργιάδη κι εμένα. Επιπλέον, θέλω να διευκρινίσω πως μιλάμε μεν για ταινίες που κυκλοφόρησαν στην ελληνική αγορά μέσα στο 2023 αλλά από επιλογή αποφασίσαμε να αφήσουμε εκτός συζήτησης ταινίες όπως το Tar ή το The Banshees of Inisherin τις οποίες έχουμε συζητήσει επανειλημμένα στις αρχές της χρονιάς και έχουν πάρει το μερίδιο της δημοσιότητας που τους αναλογεί. Η ύπαρξη των Oscars την άνοιξη πάντα εξαντλεί την κουβέντα για τους υποψήφιους και δεν θέλουμε να επαναλαμβανόμαστε. Εδώ έχουμε σχετικά πρόσφατα έργα που κάνουν και την λίστα πιο φρέσκια και επίκαιρη γιατί δεν μας ενδιέφερε ποτέ εξάλλου να προσφέρουμε κάποια ιεράρχηση με αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις.

10. Are You There God? It’s Me, Margaret.

της Kelly Fremon Craig

Επτά ολόκληρα χρόνια μετά το The Edge of Seventeen, η Αμερικανίδα σκηνοθέτης επιστρέφει με ακόμα μια τρυφερή ιστορία ενηλικίωσης που εντυπωσιάζει τόσο με τον συναισθηματικό πλούτο της όσο και με την επιδεξιότητα που χειρίζεται πολύπλοκα θέματα. Η 11χρονη Margaret μετακομίζει με την οικογένειά της και καλείται να αντιμετωπίσει την αβεβαιότητα του νέου περιβάλλοντος, τις απότομες αλλαγές της εφηβείας αλλά και το κομμάτι της θρησκείας που αναδύεται στην ζωή της. Εκτός από μια γλυκύτατη ιστορία για τις προκλήσεις της ηλικίας αυτής, είναι και μια ταινία που εξετάζει με υπέροχη απλότητα το θέμα της πίστης και καταφέρνει να πει βαθύτερα πράγματα από πολλά έργα με πιο “ώριμο” περιτύλιγμα.

9. Anatomy of a Fall

της Justine Triet

Μετά τον μυστήριο θάνατο του συζύγου της από πτώση στο απομονωμένο σαλέ τους, η Sandra γίνεται η βασική ύποπτος για τον φόνο του. Το δικαστικό δράμα της Justine Triet είναι ταυτόχρονα ένα επίπονο όσο και συναρπαστικό θέαμα. Με έναν εξαιρετικό ρυθμό και καλογραμμένους διαλόγους σε κρατάει στην κόψη του ξυραφιού, όσο σκάβει βαθύτερα και βαθύτερα στην σχέση του ζευγαριού και την πολύπλοκη δυναμική τους. Είναι η παρουσία του τυφλού υιού τους όμως που κάνει την ταινία πραγματικά σπουδαία, φέρνοντας στο τραπέζι μια άβολη και συναισθηματικά δύσκολη προοπτική που προσθέτει νέες στρώσεις βάθους. Μια πολύ έξυπνα γραμμένη ταινία που απογειώνεται και από την φανταστική ερμηνεία της Sandra Hüller.

8. The Teacher’s Lounge

του Ilker Çatak

Μετά από μια σειρά κλοπών που συμβαίνουν στον χώρο του σχολείου, μια δασκάλα χρησιμοποιεί μια αμφιλεγόμενη τακτική για να βρει τον ένοχο. Δεν σας κρύβω ότι ως δάσκαλος, με έπιασε ταχυπαλμία βλέποντας αυτήν την ταινία. Είναι μια πολύ ωραία δοσμένη υπενθύμιση του πώς λάθος χειρισμοί σε λεπτά ζητήματα του σχολείου μπορούν πολύ εύκολα να κλιμακωθούν σε πολύ άσχημες καταστάσεις. Είναι επίσης και μια επίπονη εξερεύνηση του πόσο δύσκολο είναι να διατηρήσεις τις εκπαιδευτικές αρχές σου -και όχι μόνο- σε ένα πλαίσιο που λειτουργεί διαφορετικά και ασκεί συνεχώς πίεση. Αλλά δεν είναι μια ταινία που απευθύνεται μόνο στην εκπαιδευτική κοινότητα, αν και αυτή σίγουρα θα τη βιώσει διαφορετικά, αλλά ένα ασφυχτικό θρίλερ που δεν σταματάει να σφίγγει και να σφίγγει μέχρι και το φινάλε της. Και όπως καθετί που συμβαίνει στο σχολείο, που είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας, το έργο μπορεί πολύ εύκολα να διαβαστεί και σαν κοινωνική αλληγορία. Καλοσκηνοθετημένο και με μια εξαιρετική πρωταγωνίστρια, το “Γραφείο των Καθηγητών” είναι από τα πιο αφιλόξενα κινηματογραφικά μέρη της φετινής χρονιάς.

7. Godzilla – 1.0

του Takashi Yamazaki

Η κορυφή του λαϊκού σινεμά του θεάματος δεν ανήκει στο Hollywood φέτος αλλά στην Ιαπωνία. Το Godzilla – 1.0 είναι μια από τις καλύτερες monster movies όλων των εποχών και αυτό επειδή αντιλαμβάνεται ότι η λειτουργία του τέρατος είναι πάνω απ’ όλα συμβολική. Τοποθετημένη στον απόηχο του Β’ παγκοσμίου πολέμου, σε μια τσακισμένη σε όλα επίπεδα χώρα, στήνει ένα καταπληκτικό μετά-πολεμικό δράμα χαρακτήρων στο οποίο το “τέρας” είναι όλα τα “βαρίδια” που άφησε ο πόλεμος στους ανθρώπους που τον βίωσαν. Με μελοδραματικό τόνο μεν αλλά είναι μια ταινία που μιλάει για τον ηρωισμό, την θυσία και την ζωή με φοβερή διαύγεια. Τα εφέ και οι εντυπωσιακές σκηνές είναι απλά το κερασάκι στην τούρτα σε μια από τις απολαυστικές ταινίες καταστροφής των τελευταίων ετών.

6. Past Lives

της Celine Song

Ταινία – κέντημα από την πρωτοεμφανιζόμενη στο σινεμά Celine Song για τα μονοπάτια των ζωών μας που δεν έμελλε να πραγματωθούν. Ποτισμένο μέχρι το κόκκαλο με τρυφερότητα και μελαγχολία εκτός από ένα κομψό ποίημα στο ανεκπλήρωτο, είναι και μια ταινία για τους εαυτούς που αφήνουμε πίσω όταν μεταναστεύουμε. Η απουσία εντάσεων και οι  χαρακτήρες του που συναισθάνονται και δρουν με καλοσύνη και ευγένεια, κάνουν το αναπόφευκτο τέλος ακόμα πιο επίπονο. Υπέροχο, μετρημένο, ντεμπούτο από την Κορεάτισα Song που είναι δεδομένο ότι θα μας απασχολήσει ξανά στο μέλλον.

5. Spider-Man: Across the Spider-Verse

των Joaquim Dos Santos, Kemp Powers, Justin K. Thompson

Ίσως το πιο εντυπωσιακό επίτευγμα της χρονιάς σε επίπεδο εκτέλεσης, το Across the Spider-Verse ενώνει ξανά το animation με το concept του multiverse και πάει και τα δύο σε άλλα επίπεδα. Είναι πολύ δύσκολο να βάλουμε σε λέξεις τον αισθητικό πλούτο, την ευρηματικότητα και την σαρωτική σπιρτάδα με την οποία εναλλάσσει τις εικόνες, τα διάφορα στυλ, τις ιδέες του. Ορισμένες φορές νιώθεις καταβεβλημένος από την υπερφόρτωση της δημιουργικότητας που σου εκπέμπει. Πέραν αυτού όμως, είναι και μια καλογραμμένη ιστορία ωρίμανσης. Αν το Into the Spider-Verse ήταν ένα origin story, εδώ έχουμε έναν Miles που καλείται να βρει το δικό του μονοπάτι, να διαλέξει τι ήρωας θέλει να είναι. Σινεμά στην πρίζα, της υψηλότερης ποιότητας.

4. Poor Things

του Γιώργου Λάνθιμου

Ο Λάνθιμος υπογράφει την πιο αστεία και προσιτή ταινία του, χωρίς να χάνει ίχνος από την εκκεντρικότητα και το ξεχωριστό του στυλ. Το Poor Things είναι ένα εύστροφο φεμινιστικό μανιφέστο, μια φιλοσοφική εξερεύνηση, μια απολαυστική γιορτή της ίδιας της ζωής. Emma Stone και Mark Ruffalo δίνουν ρέστα σε ένα πολύ συχνά ξεκαρδιστικό έργο που ασπάζεται   την μαγική παραξενιά της ύπαρξης μέσα και από το κολάζ των διάφορων στυλ, του έγχρωμου και του ασπρόμαυρου, των σουρεαλιστικών τίτλων. Είμαι σίγουρος ότι για πολλούς θα γίνει αυτόματα η αγαπημένη τους ταινία στην ήδη πλούσια φιλμογραφία του Έλληνα σκηνοθέτη.

3. Oppenheimer

του Christopher Nolan

Ο Nolan υπογράφει την πιο ώριμη -συγγραφικά- ταινία του, στήνοντας ένα τρίωρο επικό πορτραίτο του πατέρα της ατομικής βόμβας, Ρομπερτ Οπενχάιμερ, με όλα τα σκηνοθετικά του τεχνάσματα σε απόλυτη αρμονία. Ο Βρετανός σκηνοθέτης καταφέρνει μέσα από μια δαιδαλώδη αφήγηση συνεχούς (ψευτό)κλιμάκωσης, να δώσει έναν σχεδόν υπνωτικό ρυθμό στην ταινία του καταφέρνοντας να αναμίξει τον θρίαμβο, τον τρόμο, τις ενοχές, τα πολιτικά παιχνίδια σε ένα σύνολο που προκαλεί τον θεατή να επεξεργαστεί μόνος του μια από τις πιο αμφιλεγόμενες δημιουργίες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πολύπλοκο, χωρίς να ξεπέφτει σε εύκολες ηθικολογίες και απαντήσεις, το Oppenheimer είναι ένα έργο που παίρνει νέα ζωή σε κάθε θέαση.

2. The Zone of Interest

του Jonathan Glazer

Ο Jontathan Glazer επιστρέφει δέκα χρόνια μετά το Under the Skin για να μας υπενθυμίσει εμφατικά πως ανήκει στους σημαντικότερους σκηνοθέτες της γενιάς του. Ίσως η πιο επιτακτική ταινία της λίστας, το The Zone of Interest είναι ο ορισμός του κινηματογραφικού εφιάλτη, παρουσιάζοντας την καθημερινή ζωή μιας οικογένειας Ναζί που ζει στα περίχωρα του Auschwitz. Με φόντο τα κρεματόρια και τους ήχους του πόνου από χιλιάδες ανθρώπους, οι άνθρωποι ζουν την ζωή τους με έναν άνετο και “φυσικό” στρουθοκαμηλισμό , κολλημένοι στα μικροπροβλήματά τους, κανονικοποιώντας με μεγάλη ευκολία την φρίκη της “διπλανής πόρτας”. Το κακόφωνο score της Mica Levi συμπληρώνει τον αποκρουστικό ηχητικό τοπίο της πιο σκληρής και “ενοχλητικής” ταινίας της χρονιάς. Και είναι ενοχλητική γιατί φανερώνει ωμά μια αλήθεια που (ανά)γνωρίζουμε όλοι.

1. Killers of the Flower Moon

του Martin Scorsese

Η ταινία του Scorsese ξεκινάει με μια κηδεία. Είναι η κηδεία του πολιτισμού, του τρόπου ζωής και εν τέλει των αξιών των Osage. Λίγοι σκηνοθέτες έχουν εξερευνήσει τόσο εύστοχα και τόσο εκτενώς τον ψυχισμό της Αμερικής όσο ο Scorsese κι εδώ παραδίδει μια ταινία που λειτουργεί ταυτόχρονα σαν μια εξέταση της ρίζας του κακού όσο και ένα επίκαιρο σχόλιο για τον παραπλανημένο, μπερδεμένο, κουτοπόνηρο ανθρωπάκο της διπλανής πόρτας που γίνεται το όχημα των μεγαλύτερων εγκλημάτων. Σκληρό, θρηνητικό και γεμάτο συμπόνια και θλίψη, το φιλμ του 81χρονου πλέον Scorsese μοιάζει με ακόμα μια επιστροφή σε θέματα που τον έχουν ξανααπασχολήσει στο παρελθόν,  αλλά όπως και στο Silence και το The Irishman, με μια εντελώς διαφορετική ματιά. Ένα ακόμα αριστούργημα για τον σημαντικότερο εν ζωή Αμερικανό σκηνοθέτη.