Jamais vu: Το αντίθετο του Déjà Vu είναι μια περίεργη αίσθηση που πολλοί έχουν βιώσει

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ακούσει για το "déjà vu". Πρόκειται για αυτή τη φευγαλέα αίσθηση ότι μια νέα κατάσταση ή ένα νέο μέρος μοιάζει τρομακτικά οικείο. Ωστόσο, ελάχιστοι γνωρίζουν το αντίθετό του, παρόλο που ενδέχεται να το έχουν βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή τους. Ο λόγος γίνεται για το λεγόμενο "jamais vu"!

Φανταστείτε να γράφετε επανειλημμένα μια απλή λέξη, μόνο και μόνο για να αισθανθείτε ξαφνικά ότι δεν είναι καθόλου λέξη. Ομοίως, οι μουσικοί το παθαίνουν στιγμιαία – μπερδεύοντας για παράδειγμα ένα πολύ οικείο μουσικό απόσπασμα που γνωρίζουν τέλεια. Αντίστοιχα, μπορείτε να το έχετε πάθει πηγαίνοντας σε ένα οικείο μέρος που γνωρίζετε καλά, αλλά αυτή τη φορά να αποπροσανατολίζεστε ή να το βλέπετε με "άλλη προοπτική". Αυτό ακριβώς είναι το "jamais vu": όταν κάτι οικείο, κάτι που γνωρίζετε παρά πολύ καλά, μετατρέπεται ξαφνικά σε κάτι παράξενα ξένο, σε κάτι που είναι λες και δεν έχετε ξαναδεί.

Σε αυτό το ιδιαίτερο φαινόμενο έστρεψαν την προσοχή τους οι Akira O'Connor και Christopher Moulin από το Πανεπιστήμιο του Σαιντ Άντριους στη Σκωτία και το Πανεπιστήμιο Grenoble Alpes στη Γαλλία. Ειδικότερα, μέσω της έρευνάς τους, ανακάλυψαν ότι βάζοντας τους συμμετέχοντες να γράφουν επανειλημμένα μια λέξη, αυτή συχνά μεταμορφωνόταν από οικεία σε αγνώριστη. Στο αξιοσημείωτο πείραμά τους, το 70% των συμμετεχόντων βίωσε jamais vu αφού έγραψε τη λέξη "πόρτα" περίπου 33 φορές διαδοχικά. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν αισθήσεις όπως ότι οι λέξεις έχαναν το νόημά τους ή ότι κάποιος τους ξεγέλασε πως η λέξη που έγραφαν όντως υπάρχει.

Αρχικά, οι O'Connor και Moulin πίστευαν ότι είχαν πέσει πάνω σε μια αχαρτογράφητη περιοχή, ωστόσο η ιστορία έδειξε το αντίθετο. Όπως αποδείχθηκε, η ψυχολόγος Margaret Floy Washburn είχε ήδη κάνει μια παρόμοια παρατήρηση το 1907. Κοιτώντας λέξεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα, αυτές έμοιαζαν να χάνουν το εγγενές νόημά τους, κατακερματίζονταν και γίνονταν ξένες στον παρατηρητή.

Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Οι O'Connor και Moulin προτείνουν ότι το jamais vu χρησιμεύει ως ένα είδος γνωστικού μηχανισμού ασφαλείας. Λειτουργεί δηλαδή ως σήμα, προειδοποιώντας τον εγκέφαλό μας όταν μια δραστηριότητα ή μια διαδικασία σκέψης γίνεται υπερβολικά επαναλαμβανόμενη ή τετριμμένη. Αυτό διατηρεί τις γνωστικές μας λειτουργίες προσαρμόσιμες, διασφαλίζοντας ότι δεν θα παραμείνουμε παγιδευμένοι σε έναν βρόγχο μονότονης σκέψης ή δράσης. Βέβαια, οι ακριβείς μηχανισμοί πίσω από το jamais vu εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο συζήτησης από τους ειδικούς.

Η καλύτερη κατανόηση αυτού του φαινομένου μπορεί ενδεχομένως να προσφέρει πληροφορίες για καταστάσεις όπως το obsessive-compulsive disorder (OCD), όπου οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές μπορούν να διαστρεβλώσουν την αντίληψη της πραγματικότητας ενός ατόμου.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως η μοναδική έρευνα των O'Connor και Moulin δεν πέρασε απαρατήρητη, αφού τιμήθηκε με το βραβείο Ig Nobel, ένα ιδιόρρυθμο βραβείο που τιμά την επιστημονική έρευνα που πρώτα κάνει τους ανθρώπους να γελάσουν και μετά να προβληματιστούν βαθιά. Η έρευνα τους αναρτήθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Memory, με τίτλο ‘The the the the induction of jamais vu in the laboratory: word alienation and semantic satiation’ και μπορείτε να την βρείτε και online πατώντας εδώ.