Η ιστορία των ταινιών τρόμου - Part 1

Το ταξίδι στη μακάβρια πλευρά του σινεμά ξεκινά
27 Σεπτεμβρίου 2018 10:30
Η ιστορία των ταινιών τρόμου - Part 1

Στο μακρινό 1920 σε μία μυστηριώδη μικρή πόλη γίνεται ένα πανηγύρι. Δύο νεαροί φίλοι, ο Francis και ο Alan, βρίσκονται εκεί και συναντούν έναν πλανόδιο μάγο, τον Dr. Caligari, ο οποίος στην σκηνή του παρουσιάζει τον Cesare, ένα νέο που βρίσκεται σε διαρκή λήθαργο. Σύμφωνα με τον δόκτορα, ο νέος αυτός έχει την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον και παροτρύνει το κοινό να τον ρωτήσουν οτιδήποτε θέλουν να μάθουν. Γοητευμένοι από τις ικανότητες του νεαρού, ο φίλος του Francis δεν μπορεί να αντισταθεί και ρωτάει τον Cesare για το πότε θα πεθάνει και η απάντηση του είναι ότι θα πεθάνει μέχρι την επόμενη αυγή.

Η παραπάνω περιγραφή ανήκει στην ταινία The Cabinet of Dr. Caligari  (1920). Μέσα από αυτό το έργο λοιπόν, γεννιέται ένα καινούργιο για την εποχή κινηματογραφικό είδος και έχουμε την πρώτη επίσημη «ταινία τρόμου» η οποία συνεχίζει να εμπνέει ακόμα και στην σημερινή εποχή, σύγχρονους σκηνοθέτες και σεναριογράφους. Από πού όμως επηρεάστηκαν, δανείστηκαν και εμπνεύστηκαν οι πρώτοι συγγραφείς ταινιών τέτοιου τύπου; Ιστορίες με τέρατα, σχιζοφρενείς δολοφόνους, απόκοσμα θηρία, φαντάσματα και δαιμονικές οντότητες υπάρχουν από την αρχαιότητα. Φρικιαστικές αφηγήσεις γερόντων, με εφιαλτικά σενάρια γεμάτο παραλογισμούς, δολοπλοκίες, δολοφονίες και βασανιστήρια. Ειδικά, στην δική μας κουλτούρα, ερχόμαστε από νεαρή ηλικία σε επαφή με τέτοιου είδους μακάβρια θεάματα, αρκεί να ρίξετε μία προσεκτική ματιά γύρω σας την επόμενη φορά που θα βρεθείτε μέσα σε μία εκκλησία.

 

Όλα αυτά τα ερεθίσματα μας απωθούν αλλά και μας ελκύουν συγχρόνως. Ταινίες τρόμου οι οποίες στοιχειώνουν αναμνήσεις και προκαλούν τις χειρότερες φοβίες μας. Ας επανέλθουμε όμως στο αρχικό μας ερώτημα. Οι πρώτοι σεναριογράφοι και σκηνοθέτες λοιπόν, εμπνεύστηκαν από τη γοτθική μυθοπλασία του 17ου αιώνα. Συγγραφείς όπως η Mary Shelley γνωστή για το μυθιστόρημά του Frankenstein, ο Bram Stoker γνωστός για τη συγγραφή του διάσημου μυθιστορήματος τρόμου Dracula, ο Edgar Allan Poe που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο  για την εξέλιξη σύγχρονων λογοτεχνικών ειδών, όπως η αστυνομική λογοτεχνία αλλά και ο Howard Phillips Lovecraft, ο οποίος είναι από τους μοναδικούς που έδωσε στις ιστορίες του έναν τόνο επιστημονικής φαντασίας, ήταν οι πρώτοι που οδήγησαν την φαντασία μας σε πιο σκοτεινά μονοπάτια.

Τα μοτίβα που ξεχώρισαν στην γοτθική λογοτεχνία και ενέπνευσαν τους μελλοντικούς καλλιτέχνες, είναι ο φυσικός και ψυχικός τρόμος, το μυστήριο, το υπερφυσικό, τα φαντάσματα, τα στοιχειωμένα σπίτια, κάστρα γεμάτα φονικά μυστικά, το σκότος, ο θάνατος, η παράνοια, οι αρχαίες κατάρες και η μαγεία. Η πλούσια κληρονομιά τους δεν πρόκειται να χαθεί ποτέ. Πλέον, τα ονόματα τους είναι κομμάτια μίας αλυσίδας όπου στην συνέχεια, σύγχρονοι σεναριογράφοι, σκηνοθέτες και κινηματογραφιστές συνέχισαν να τοποθετούν τους δικούς τους ξεχωριστούς κρίκους διατηρώντας το είδος ζωντανό και εξαιρετικά κερδοφόρο.

 

Ο George Melies ήταν Γάλλος κινηματογραφιστής και συγγραφέας φανταστικής λογοτεχνίας ο οποίος  θεωρείται ως ο δημιουργός της πρώτης ταινίας με υπερφυσική θεματολογία. Ένας πραγματικός ταχυδακτυλουργός, γνωστός για τις τεχνικές και αφηγηματικές καινοτομίες που χρησιμοποίησε στις απαρχές του σινεμά. Τα οπτικοακουστικά ερεθίσματα που εισήγαγε για την εποχή εκείνη, ήταν αρκετά για να εξιτάρει το μάτι του θεατή και να το μεταφέρει σε τόπους φαντασιακούς. Στο βουβό 1896 το Le Manoir du Diable (The House of the Devil) αποτέλεσε την πρώτη απόπειρα του Melies να τρομάξει το κοινό του με ένα φιλμ που περιείχε μέσα σχεδόν τα πάντα, από διαβολικές οντότητες μέχρι στοιχειωμένα κάστρα.

Η δεκαετία του '20 υπήρξε μία πραγματικά πειραματική περίοδος για τις ταινίες με θεματική αποκλειστικά τον τρόμο. Στις 27 Φεβρουαρίου του 1920 ο σκηνοθέτης Robert Wiene κάνει πρεμιέρα με τον προαναφερθέντα, Δόκτορα Καλιγκάρι. Η ταινία κατάφερε να εντυπωσιάσει το κοινό αλλά και τους καλλιτέχνες της εποχής για αρκετούς λόγους. Ένας από αυτούς ήταν επειδή ο σκηνοθέτης εισάγει για πρώτη φορά το καλλιτεχνικό κίνημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού στον κινηματογράφο. Με αυτή του την επιλογή, ο Wiene χτίζει τις βάσεις για τις υπόλοιπες ταινίες τρόμου στον παγκόσμιο κινηματογράφο.

Το Nosferatu: A Symphony of Horror είναι ο τίτλος βουβής ταινίας τρόμου γερμανικής παραγωγής του 1922 σε σκηνοθεσία F. W. Murnau. Ο χαρακτήρας του Nosferatu βασίζεται άμεσα στον Dracula, το όνομα αυτό βέβαια δεν αναφέρεται πουθενά στην ταινία επειδή ο σκηνοθέτης δεν κατάφερε να πάρει τα δικαιώματα του διάσημου μυθιστορήματος του Stoker. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο του κόμη Όρλοκ, είναι η μυστηριώδης φιγούρα, Max Schreck. Μία απόκοσμη παρουσία, πετυχαίνοντας ίσως το πιο ψυχρό βλέμμα στην ιστορία του κινηματογράφου. Η απόλυτη αφοσίωση στον ρόλο του είναι παραδειγματική ακόμα και για τους σημερινούς ηθοποιούς.

 Ο Schreck φημολογείται πως εκπαιδεύτηκε από τον ίδιο τον Konstantin Stanislavski, ο οποίος είναι υπεύθυνος μιας μεγάλης καινοτομίας στην υποκριτική που χρησιμοποιείται από τον 20ό αιώνα σε ολόκληρο τον καλλιτεχνικό κόσμο, γνωστή ως σύστημα (ή μέθοδος) Stanislavski. Η μέθοδος εστίαζε στη βαθύτερη αναζήτηση της ψυχικής αλήθειας του χαρακτήρα, διδάσκοντας έτσι τους ηθοποιούς να "ζουν το ρόλο". Με αυτό ως αρχή, ο Schreck έγινε από τους πρώτους ηθοποιούς που χρησιμοποίησαν τον γνωστό πλέον όρο "Method Actor". Γυρνούσε σαν βαμπίρ κατά την διάρκεια των γυρισμάτων, γεμίζοντας τους συναδέλφους του με δέος και φοβίες, ώσπου μέχρι το τέλος της ταινίας είχε ήδη χτιστεί ένας μύθος γύρω από το όνομα του.

Την ίδια δεκαετία ο ηθοποιός Lon Chaney, γνωστός και ως «ο άνθρωπος με τα χίλια πρόσωπα» καθιερώθηκε με ρόλους ακραίων μεταμφιέσεων, όπως αυτόν του Κουασιμόδου στο The Hunchback of Notre-Dame  το 1923, του Φαντάσματος στο The Phantom of the Opera αλλά και στο London After Midnight  του Tod Browning το 1927. Στην δεκαετία που θα ακολουθήσει, οι ταινίες τρόμου άρχισαν να γίνονται κερδοφόρες κυρίως μέσα από τις κινηματογραφικές παραγωγές της Universal Horror Films Production. Θρυλικά ονόματα ηθοποιών όπως του Bela Lugosi για τον ρόλο του στο Dracula του 1931 και του Boris Karloff για την ερμηνεία του στο Frankenstein, την ίδια χρονιά, έχουν αποτυπωθεί για πάντα, στην νοσταλγική ιστορία των τεράτων της Universal Studios.

Τον Δεκέμβρη του 1942 ο Γάλλος σκηνοθέτης Jacques Tourneur, δημιουργεί μία ξεχωριστή για την εποχή ταινία χαμηλού προϋπολογισμού, η οποία όμως θα αφήσει πλούσια κληρονομιά στο είδος. Το Cat People είναι το πρώτο φιλμ όπου εστιάζει στον ψυχολογικό τρόμο του θεατή παίζοντας με την φαντασία του. Κινηματογραφημένο από τον έμπειρο φωτογράφο Nicholas Musuraca, γνωστό για την συμμετοχή του σε αρκετές film noir ταινίες. Διακρίνεται η επιμονή του στις σκιώδεις απειλητικές φιγούρες ενός πλάσματος που ποτέ δεν βλέπουμε.

Αυτή η ευρηματικότητα στην σκηνοθεσία του Tourneur σε συνάρτηση με την μυστηριώδη ατμόσφαιρα που έχει δημιουργήσει ο φωτισμός του Musuraca δημιουργεί την αίσθηση στον θεατή πως το κακό παραμονεύει σε κάθε σκοτεινή γωνία. Η ευφυής σκηνοθετική άποψη του Tourneur δεν σταματάει όμως εκεί. Στο Cat People το κοινό θα έρθει αντιμέτωπο με το πρώτο επίσημο Jump Scare, στην σκηνή που έμεινε γνωστή ως «Lewton Bus». Στην μνημειώδη αυτή σκηνή λοιπόν, η ηρωίδα μας βαδίζοντας προς την στάση του λεωφορείου, ακολουθείται από μια μυστηριώδη σκοτεινή μορφή και έπειτα από μία έξυπνη κλιμάκωση καταλήγουμε στο πρώτο αυθεντικό Jump Scare στην ιστορία του κινηματογράφου.

Στις επόμενες δεκαετίες που θα ακολουθήσουν, κοινό και κριτικοί κινηματογράφου, θα γνωρίσουν συναισθήματα τόσο παρθένα και πρωτόγνωρα που μέχρι και σήμερα έχουν σημαδέψει την ιστορία του σινεμά. Σκηνοθέτες και σεναριογράφοι που άλλαξαν τα δεδομένα του τρόμου και του σασπένς. Οι δαιμονικές και απόκοσμες φιγούρες κάνουν ένα μικρό διάλειμμα και στην θέση τους έρχονται μερικοί από τους πλέον μνημειώδεις κινηματογραφικούς serial killers, είτε μιλάμε για τον διαβόητο Leatherface του «The Texas Chain Saw Massacre» είτε για τον Norman Bates του Χιτσκοκικού «Psycho» είτε για τον Buffalo Bill του «Silence of the Lamb».

Για όλους εσάς λοιπόν που κάθεστε μέσα στα σκοτάδια και λατρεύετε να τρομάζετε τα βράδια, το ταξίδι σε αυτή την άβολη αλλά γοητευτική πλευρά του κινηματογράφου, θα συνεχιστεί στο δεύτερο μέρος του άρθρου.

Tags: