Βγαίνοντας από το Captain America: Civil War

Που λέτε, είδα το Captain America: Civil War. Και μου άρεσε. Μου άρεσε τόσο που με ανάγκασε να κάθομαι εδώ, ενώ έχει μια υπέροχη μέρα έξω, και να προσπαθώ να γράψω αυτό το κείμενο. Κάτι σαν το Batman v Superman δηλαδή, αλλά από την ανάποδη. Δεν είχα σκοπό να γράψω κάτι γιατί δεν μου αρέσει να “κολυμπάω” στα βαθιά νερά των φανατικών “comic-άδων”. Δεν έχω ούτε τις γνώσεις, ούτε τον τρόπο σκέψης τους για να πάρω θέση σε debates του στυλ: “είναι ο χαρακτήρας του Captain America πιστός στα comics;” ή “είναι το μαχητικό στυλ του Black Panther όπως στα comics;" ή οποιοδήποτε τέλος πάντων ερώτημα που τελειώνει με την φράση “όπως στα comics”. Δεν πρόκειται λοιπόν να ασχοληθώ με αυτήν την πτυχή. Εγώ θέλω να ασχοληθώ αποκλειστικά με αυτά που βλέπω και έχω δει στις σκοτεινές αίθουσες, με την κινηματογραφική πλευρά τόσο του τελευταίου Captain America όσο και με το κινηματογραφικό σύμπαν της Marvel γενικότερα.

Διότι αυτό που κάνει η Marvel μπορεί εύκολα και επιπόλαια να αφορισθεί ως “ακραία εμπορικό”, “σατανικό” (λέμε τώρα), “αμερικανιά”, “σαχλαμάρα του συστήματος”, “παιδικό”, “ρηχό” και τα λοιπά - και τα λοιπά, που ενώ δεν μπορώ να ισχυριστώ πως όλοι αυτοί είναι τελείως λανθασμένοι ως χαρακτηρισμοί, σίγουρα δεν λένε όλη την αλήθεια για το εγχείρημα που ξεκίνησε το μακρινό 2008 με το Iron Man. Υπάρχουν –πολλά- πράγματα που κάνει σωστά η Marvel αλλά και πράγματα που βλέπουμε για πρώτη φορά στον κινηματογράφο. Όπως ας πούμε, ο τρόπος που πλάθει και αφηγείται την ιστορία ενός ολόκληρου σύμπαντος σε βάθος χρόνων, με διαφορετικούς σκηνοθέτες και συντελεστές, ύπο διαφορετικές οπτικές γωνίες, κρατώντας μια ζηλευτή συνοχή και ισορροπία. Είναι κάτι που αξίζει τον θαυμασμό μας διότι δεν είναι καθόλου, μα καθόλου εύκολο. Έχει φτιάξει σταδιακά μια εναλλακτική πραγματικότητα που όλοι έχουμε “χωνέψει” και αποδεχτεί γιατί δεν ξεχνάει πως το σύμπαν είναι στην ουσία οι χαρακτήρες του.

Πίσω από την ατελείωτη δράση και τις εκρήξεις, τα εντυπωσιακά εφέ και τις πιασάρικες ατάκες, έχει χτίσει ένα δυναμικό πλέγμα χαρακτήρων και σχέσεων με ενδιαφέρουσες αλληλεπιδράσεις και τριβές.  Έχει δανειστεί στοιχεία από την αφηγηματική δομή των σύγχρονων τηλεοπτικών σειρών και των comics, τα έχει βάλει σε ένα μπλέντερ και τα έχει προσαρμόσει σε ένα μεγαλόπνοο κινηματογραφικό σχέδιο που ταινία με ταινία, γιγαντώνεται επικίνδυνα. Ναι, υπάρχουν και ταινίες που δεν είναι καλές. Αυτό όμως δεν έχει κοστίσει στην Marvel. Γιατί; Γιατί ακόμα και οι κακές ταινίες της, δεν “αποτυγχάνουν”. Για παράδειγμα, προσωπικά, δεν συμπάθησα ποτέ το πρώτο Captain America. Βρίσκω τον χαρακτήρα του “ταγμένου” καλού Αμερικανού στρατιώτη αθεράπευτα βαρετό, την πλοκή του… την πλοκή του δεν την θυμάμαι καν και τον κακό, βγαλμένο από επεισόδιο του Scooby Doo (αυτόν δεν τον ξεχνάω εύκολα). Δεν μπορώ όμως να αρνηθώ πως επιτυγχάνει να στήσει “κρυστάλλινα” τον χαρακτήρα όπως όφειλε. Θα μπορούσε να το κάνει με μια καλύτερη ταινία; Σίγουρα. Κόστισε στο σύμπαν;  

Κοιτώντας την γενική εικόνα, διεκπεραίωσε την υποχρέωσή της με μεγάλη επιτυχία, οπότε όχι. Μια επιτυχία που αποδίδει καρπούς στο πρώτο Avengers όπου η παλιομοδίτικη αφοσίωση και ο ιδεαλισμός του Cap δημιουργεί την πιο ενδιαφέρουσα “σύγκρουση” με τον ατομισμό και την πονηριά/καχυποψία του Iron Man, ενός ήρωα – καθρέπτη του σύγχρονου κόσμου. Και μιας και η κουβέντα μας πήγε εκεί, το πρώτο Avengers ήταν η ταινία που “έδεσε” ουσιαστικά για πρώτη φορά το σύμπαν και μας έδωσε μια πρώτη γεύση των προθέσεων της Marvel. Εκεί αρχίζει να διαφαίνεται και η έξυπνη ιδέα να αποτελέσει αυτή η δυναμική των Iron Man/Cap. America, έναν βασικό άξονα των ιστοριών, που κορυφώνεται τώρα με το Civil War. Γιατί έξυπνη; Ξέρω σας έχω κουράσει με τις ερωτήσεις. “Αυτός ο τύπος δεν ξέρει να γράφει”, θα σκέφτεστε και καλά κάνετε, αλλά δώστε μου λίγα ελαφρυντικά, έξω έχει μια υπέροχη μέρα και οι ερωτήσεις είναι ένας εύκολος τρόπος να πω αυτό που θέλω χωρίς να ζοριστώ ιδιαίτερα. Τεμπέλης, ναι, αυτή είναι η λέξη που ψάχνετε.

Τέλος πάντων, παρασύρθηκα. Γιατί έξυπνη λοιπόν; Γιατί οι δύο χαρακτήρες είναι τόσο διαφορετικοί και τόσο ξεκάθαρα καθορισμένοι. Αρχικά, είναι βγαλμένοι από διαφορετικές εποχές τόσο των comics όσο και κυριολεκτικά μέσα στο σύμπαν τους. Ο Captain America του Β παγκοσμίου είναι ένας ήρωας της λεγόμενης “χρυσής εποχής των comics”, του πρώτου δηλαδή μεγάλου κύματος υπέρ - ηρώων που έκανε την εμφάνισή του την δεκαετία του 40 και χαρακτηρίζονταν από απλούς, μονοδιάστατους ήρωες – “αγίους” που πολλές φορές δρούσαν μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα προπαγάνδας. Έτσι, αρχικά ο Cap είναι ένας απλός πατριώτης με μεγάλη καρδιά και ανεξάντλητη πίστη στα πιστεύω μιας εποχής όπου ιδεολογικά όλα ήταν ξεκάθαρα: η Αμερική παλεύει για την ελευθερία του πλανήτη έναντι των κακών Γερμανών. Είναι ένας “ευθύς”, λαϊκός ήρωας, ένα πρωτοπαλίκαρο με τεράστιο ψυχικό σθένος που όχι μόνο δεν θα προδώσει ποτέ τις αρχές του αλλά δεν θα μπει καν στο δίλημμα. Από την άλλη ο Iron Man – που δημιουργήθηκε 20 χρόνια μετά στο χαρτί- γεννήθηκε μέσα στις αντιφάσεις του σύγχρονου κόσμου. Ζάμπλουτος, εκκεντρικός και αλαζόνας, αλλάζει στάση όταν δέχεται από πρώτο χέρι τις επιπτώσεις των ίδιων του των εφευρέσεων, στο Ιρακ. Ο Stark είναι ένας αμφιλεγόμενος και πολύπλοκος χαρακτήρας που αναπτύχθηκε σε έναν πολύπλοκο κόσμο.  Η ηθική και ο τρόπος σκέψης του δεν είναι “ασπρόμαυρες” και δεν είναι πάντα “πολιτικά ορθός”.

Είναι πολλές φορές υπεροπτικός και ανταγωνιστικός, έχει πάθη και ελαττώματα, που πολλές φορές τον επηρεάζουν αλλά όλα αυτά τον κάνουν και πιο “ανθρώπινο”. Για να επιστρατεύσω και μια άσχετη παρομοίωση: αν οι δυο χαρακτήρες ήταν σχήματα, ο Cap θα ήταν ένα τέλειο τετράγωνο, στητό, καμαρωτό και άκαμπτο ενώ ο Stark ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κυκλοειδές. Μια ρευστή δύναμη. Οι δυο τους, αντικατοπτρίζουν το χάσμα ανάμεσα σε δύο κόσμους και εποχές και αυτό το χάσμα γίνεται αντιληπτό από τον τρόπο που σκέφτονται, που μιλάνε μέχρι τον τρόπο που μάχονται. Και αυτή η αντίθεση είναι κάτι που η Marvel έχει μεταφέρει εξαιρετικά στην οθόνη.

Η παρατήρηση του Cap προς τον Iron Man να προσέχει τις εκφράσεις του στην αρχή του Age of Ultron είναι ένα υπόδειγμα του πως μπορείς να μεταφέρεις το “ποιόν” ενός χαρακτήρα αβίαστα μέσα στη δράση και με διασκεδαστικό τρόπο. Και υπάρχουν πολλές ακόμα τέτοιες λεπτομέρειες. Φυσικά, αυτοί οι δύο δεν είναι το μόνο που δουλεύει καλά στις ταινίες. Στην αρχή είπα: “υπάρχουν –πολλά- πράγματα που κάνει σωστά”. Πολλά. Πληθυντικός. Οπότε ήρθε η ώρα να επιστρατεύσω το δεύτερο αγαπημένο εργαλείο κάθε συντάκτη που βαριέται να γράψει ένα κείμενο της προκοπής: την λίστα. Πώς λοιπόν η Marvel έχει κάνει ολόκληρο το Hollywood και όλους εκείνους τους χαρτογιακάδες-καρχαρίες που μυρίζουν χοντρό χρήμα και χτυπάει η καρδούλα τους δυνατά, να τρέχουν και να μην φτάνουν; Έτσι: (Ερώτηση που καταλήγει σε λίστα. Πόσο βαριέμαι πια!)

1. Με πλάνο, υπομονή, οργάνωση και καθοδήγηση

Δεκατρείς ταινίες μέσα σε 8 χρόνια, με διαπλεκόμενους ήρωες σε ένα κοινό σύμπαν, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η Marvel υπό την καθοδήγηση του Kevin Feige έχει καταφέρει να βάλει γερά θεμέλια γιατί είχε ένα όραμα αλλά και την απαραίτητη υπομονή και το πλάνο για να το μεταφέρει στην οθόνη όπως πρέπει. Έχει επιτύχει να κρατήσει την συνοχή και να διατηρήσει μια λογική συνέχεια των γεγονότων αναπτύσσοντας ομαλά τους χαρακτήρες της - κάτι που μας φέρνει στο νούμερο 2.

2. Με δουλεμένους χαρακτήρες

Η δουλειά που έχει επιτύχει στους χαρακτήρες σε βάθους χρόνου είναι εξαιρετική. Πρώτο συστατικό της επιτυχίας: είναι πάντα ξεκάθαροι, οριοθετημένοι και τα κίνητρά τους είναι ξάστερα. Ξέρεις πάντα τι θέλουν και γιατί το θέλουν. Δεύτερο συστατικό: τους αναπτύσσει. Συγκρίνετε τον Stark του Iron Man (2008) με τον Stark του Civil War και αναλογιστείτε όλη την πορεία. Τα ίδια ισχύουν και για τον Cap. Ξέροντας πως αυτοί οι δύο είναι το βαρόμετρο, η Marvel έχει αφιερώσει σε αυτούς από 3 προσωπικές ταινίες (αν και το Civil War δεν το λες “προσωπική”) για να τους αναπτύξει, όλα αυτά τα χρόνια, πέρα από τα δύο Avengers. Πότε πιο επιτυχημένα, πότε όχι. Το θέμα είναι πως, μαζί με τους χαρακτήρες, αναγκαστικά αναπτύσσεται και το σύμπαν, περιπλέκουν οι σχέσεις και ωριμάζουν τα θέματα, με αποκορύφωμα το Civil War που νομίζω περνάει το MCU σε ένα άλλο επίπεδο όπως ακριβώς είχε κάνει το Avengers, το 2012.

3. Με σεβασμό και ολίγον “συντηρητισμό” προς το μέσο

Η Marvel δεν ξεχνάει πως πέρα και πάνω απ’ όλα, πρέπει να προσφέρει καλοφτιαγμένες ταινίες. Πρέπει να σέβεται το μέσο. Αυτό βέβαια πολλές φορές σημαίνει πως προσεγγίζει την δημιουργία με μια “ασφάλεια”, στηριζόμενη υπερβολικά σε κινηματογραφικές συμβάσεις και φόρμουλες. Γι’ αυτό συχνά, απλά διαστρεβλώνει γνωστά κινηματογραφικά είδη προσθέτοντας την υπερηρωική πινελιά της. Το AntMan είναι ένα παραδοσιακότατο “Heist movie”, το Winter Soldier ένα “Conspiracy thriller”, το Guardians of the Galaxy στον πυρήνα του, ένας space συνδυασμός “buddy film” με ρομάντζο, το Civil War, έχει πολλά στοιχεία ενός πολιτικού θρίλερ ενώ το Thor προσπάθησε, αλλά απέτυχε ως μια περίεργη εκδοχή  σαιξπηρικού δράματος. Το θέμα όμως είναι πως όλοι μπορούν να παρακολουθήσουν με άνεση τις ταινίες της Marvel τόσο γιατί είναι συμβατικές στην δομή τους όσο και γιατί είναι συνήθως καλοφτιαγμένες μέσα στο πλαίσιο της pop κουλτούρας που ανήκουν.

4. Με ευρηματικές μάχες

Οι μάχες είναι ένα σημαντικό κομμάτι των ταινιών του είδους. Δεν περιμένεις να δεις μόνο μια επίδειξη πολυδάπανων εφέ αλλά και ένα επίπεδο ευρηματικότητας στην χρήση των δυνάμεων, στο στήσιμο, στην χορογραφία και στην κινηματογράφηση αυτών των σκηνών. Η Marvel, μόνο με το Civil War, πολύ απλά τοποθέτησε τον πήχη για όλες τις μελλοντικές προσπάθειες του είδους. Η σκηνή στο αεροδρόμιο, είναι μια επίδειξη σκηνοθετικών ικανοτήτων από τους Russo και μια σεκάνς προς μελέτη για όλους τους υπόλοιπους. Ήταν εντυπωσιακή, έξυπνη, αστεία, ευρηματική και πάνω απ’ όλα ξεκάθαρη για τον θεατή. Δεν υπάρχει στιγμή που να μην είσαι προσανατολισμένος και να μην καταλαβαίνεις ακριβώς τι συμβαίνει. Ένας θρίαμβος σε όλα τα επίπεδα.

5. Με χιούμορ, αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση

Νομίζω πως αυτό είναι το πιο σημαντικό από τα πέντε. Η Marvel έχει απόλυτη επίγνωση του ποια είναι και τι προσπαθεί να επιτύχει. Δημιουργεί πάνω απ’ όλα ψυχαγωγία, “entertainment” για τους αγγλομαθείς φίλους μας. Θέλει να περνάς καλά όταν βλέπεις τις ταινίες της, να βγαίνεις από την αίθουσα χαρούμενος βρε παιδί μου. Δεν έχει πρόβλημα να “τσαλακώνει” τους ήρωές της και να μας υπενθυμίζει πως “είναι μια ταινία με σούπερ ήρωες”. Δεν έχει την παραμικρή ενοχή γι’ αυτό, κανένα κόμπλεξ. Δεν το κρύβει αλλά αντιθέτως, το αναδεικνύει, το τονίζει, το απολαμβάνει, το τιμά. Θέλει να σε κάνει να το απολαύσεις. Μην ξεχνάμε πως είναι δύσκολο να κάνεις χιούμορ χωρίς να γίνεσαι σαχλός, να είσαι αυτό - αναφορικός χωρίς να φαίνεσαι “εξυπνάκιας”, να είσαι διασκεδαστικός χωρίς να γίνεσαι “χαζοχαρούμενος”. Και η ίδια δεν το πετυχαίνει πάντα.

Το Iron Man και το Winter Soldier το κατάφεραν. Καλά κιόλας. Τα Avengers και Guardians of the Galaxy, ακόμα καλύτερα. Στο Age of Ultron υπάρχουν σημεία που το “χάνει” λίγο, ιδίως με τον ίδιο τον χαρακτήρα του Ultron. Στο Civil War όμως, επιτυγχάνει την πιο φυσική ισορροπία μέχρι σήμερα, καταφέρνοντας να θίξει πιο σοβαρά και πολύπλοκα ζητήματα από τις παραπάνω ταινίες, χωρίς ταυτόχρονα να χάνει το στοιχείο της αγνής διασκέδασης. Είναι η πιο ώριμη ταινία της και ενδεχομένως και η πιο διασκεδαστική. Τέλος πάντων, η Marvel ξέρει πώς να βγάζει τον παιδικό ενθουσιασμό από μέσα μας και πως να μας κάνει να νιώθουμε σαν 10χρονα που παρακολουθούν με απόλυτη αφοσίωση τους αγαπημένους τους ήρωες σε μια ακόμα μεγαλειώδη περιπέτεια.    

Όλα αυτά δεν σημαίνουν πως προσπαθώ να “αγιοποιήσω” την Marvel. Δεν είναι δα και το απόγειο της κινηματογραφικής τέχνης, αυτό εξυπακούεται. Είναι όμως αρχικά, μια μικρή υπενθύμιση πως δεν έχει φτάσει τυχαία σε μια επιτυχία που όλοι τώρα, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού προσπαθούν μάταια να μιμηθούν (τουλάχιστον άμεσα). Το κατάφερε διότι η σκέψη της ήταν μπροστά μια δεκαετία και τώρα απολαμβάνει τους καρπούς ενός καλά μελετημένου και άψογα εκτελεσμένου σχεδίου. Το πόσο έχει αλλάξει τα δεδομένα των blockbusters θα φανεί τα επόμενα χρόνια. Ήδη η DC προσπαθεί να καλύψει το χαμένο έδαφος, τα Star Wars έχουν φυσικά παρόμοιες βλέψεις, ενώ δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τι ακριβώς έχει στο μυαλό του ο James Cameron με το σύμπαν των Avatar και τις τρεις επόμενες ταινίες που έχει ανακοινώσει. Πέρα από όλα αυτά όμως, έχουμε μια τάση να υποτιμούμε τους “διασκεδαστές” και την ανάλαφρη ποπ κουλτούρα. Είναι μια τάση που αδικεί το ταλέντο και την γιγαντιαία προσπάθεια και αγάπη που βάζουν πολλοί άνθρωποι σε αυτές τις ταινίες ώστε να περάσουμε εμείς καλά για δύο ωρίτσες. Και αυτήν την αδικία προσπάθησα κάπως να αποκαταστήσω, έστω επιφανειακά, με αυτό το κείμενο. Θα μου πείτε “Ποια αδικία, όταν βγάζουν εκατομμύρια;” και δεν θα έχετε άδικο. Στην τελική, ό,τι και να λέμε εμείς, όποια οπτική κι αν διαλέξει ο καθένας μας για να εξετάσει το φαινόμενο “Marvel”, είτε το σνομπάρει, είτε το αποθεώνει, είτε επιχειρεί πιο αποστασιωποιημένα και ψύχραιμα να το αποδώσει στις αντικειμενικές του διαστάσεις, το σίγουρο είναι πως στην ιστορία της σύγχρονης pop κουλτούρας, έχει ήδη καπαρώσει το δικό της –μεγάλο- κεφάλαιο. Και εγώ έχασα ένα ακόμα υπέροχο απόγευμα μάλλον για το τίποτα.