Το "Σύνδρομο της Στοκχόλμης"

Αυτό είναι ένα θέμα που με απασχολεί εδώ και πάρα πολύ καιρό.  Δεν έχει σημασία που βρίσκομαι και τι κάνω τώρα, σε ποιό μέσο με διαβάζει κάποιος και ποιό ακριβώς είναι το περιεχόμενο αυτών που γράφω. Το θέμα αυτό εμφανίστηκε στη σκέψη μου όντας παιδί, διαβάζοντας το πρώτο μου review σε κάποιο περιοδικό του χώρου. Εκείνη την εποχή, το ιντερνέτ δεν υπήρχε καν οπότε οποιαδήποτε πληροφορία έφτανε σε εμάς, ήταν συνήθως τυπωμένη στις σελίδες κάποιου περιοδικού του χώρου. Δεν είχε σημασία που ήμουν μικρός σε ηλικία. Είναι κάτι που πάντοτε θεωρούσα 'περίεργο'. Ποιό είναι αυτό; Η αντικειμενικότητα των reviews. Ποτέ δεν ήμουν της 'μάζας'. Καταλάβαινα ακριβώς για ποιό λόγο η ψυχολογία της μάζας και η ηθελημένη δημιουργία 'ανατριχίλας' υπήρχε σαν κοινωνικό στοιχείο. Είναι στη ψυχοσύνθεση του ανθρώπου να θέλει να έχει κοινά ενδιαφέροντα. Να θέλει να δείχνει ενδιαφέρον για πράγματα που οι περισσότεροι γύρω του μοιάζουν να εκτιμούν. Είναι μια μορφή κοινωνικοποίησης. Όμως στη δική μας περίπτωση το 'φαινόμενο' (ας το αποκαλέσουμε hype για να μπορούμε να συνεννοηθούμε) πλησιάζει επικίνδυνα ένα άλλο φαινόμενο. Αυτό του συνδρόμου της Στοκχόλμης'. Είναι ένα σύνδρομο κατά το οποίο ο βασανιζόμενος αρχίζει να αγαπά τον βασανιστή του. Ένα περίεργο κομμάτι του μυαλού μας σε ακραίες καταστάσεις που μας επιτρέπει να βρούμε έναν λόγο να συνεχίσουμε. Μια βίαιη αυτoκαταστολή της λογικής και του αισθήματος δικαίου που κουβαλάμε μέσα μας. Τείνουμε να λατρεύουμε τους τυράννους μας. Στη δική μας περίπτωση, το σύνδρομο της Στοκχόλμης μοιάζει να είναι μπολιασμένο με το φαινόμενο της 'ψυχολογίας της μάζας'.

Για αρχή, χάνεται η ατομικότητα. Αποτινάσσουμε πολύ εύκολα την 'ευθύνη' της κριτικής, αυτού του εκπληκτικού μηχανισμού που διαθέτουμε για να κατηγοριοποιούμε και να 'ξεσκαρτάρουμε' τα πράγματα. Και όσο απλό κι αν ακούγεται, δεν παύει να είναι στα δικά μου μάτια τουλάχιστον τρομακτικό. Κινδυνεύοντας να περιθωριοποιήσουμε τον εαυτό μας, επιλέγουμε να αγαπήσουμε με το ζόρι κάτι το οποίο είναι ευρέως διαδεδομένο και κοινώς αποδεκτό. Αυτό μπορεί κανείς να το συναντήσει σε πάρα πολλούς τομείς της ζωής του, από τη θρησκεία έως την αγαπημένη του ποδοσφαιρική ομάδα. Φυσικά το συναντάμε και στον δικό μας 'κλάδο'. Είναι από τα θέματα που δύσκολα κανείς ανοίγει. Και αυτό γιατί απαιτείται πλήρες 'ξεγύμνωμα' του δικού του εαυτού αρχικά, και ύστερα των υπολοίπων. Είναι τόσα πολλά αυτά που πρέπει κανείς να αφήσει στην άκρη (προσωπικά πάθη, προτιμήσεις, εμπειρίες, αγάπη) ώστε να καταφέρει να είναι αντικειμενικός, που επιλέγει τελικά να μην το κάνει. Η ατομικότητα είναι εκείνη που συνήθως ευθύνεται για τον 'αποκλεισμό' ενός ανθρώπου από μια ομάδα με 'κοινό' ενδιαφέρον. Βάζω σε εισαγωγικά το 'κοινό' γιατί σε αυτή την ομάδα, κάποιοι βρίσκονται απλά και μόνο έχοντας κάνει τις παραπάνω παραχωρήσεις που αναφέρω. Κάποιοι είναι διατεθειμένοι να αφήσουν τον εγωισμό και τις προσωπικές προτιμήσεις στην άκρη, για να κερδίσουν μια θέση σε μια ομάδα 'φίλων'. Και βάζω σε εισαγωγικά το 'φίλων' γιατί είναι πρακτικά απίθανο να στηρίζεις μια φιλία σε κάτι τόσο υποκειμενικό όσο ένα βιντεοπαιχνίδι ή μια ποδοσφαιρική ομάδα. Αυτή η άτυπη κλωστή που συνδέει, λοιπόν, αυτή την άτυπη φιλία μιας άτυπης ομάδας είναι αμφίδρομη.

Και εδώ αρχίζουν και μπερδεύονται τα πράγματα. Ας πάρουμε για παράδειγμα την σχέση του reviewer και του αναγνώστη. Είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα. Αυτό που για εμένα είναι απολύτως ευδιάκριτο, μοιάζει να διαφεύγει σε πάρα πολύ κόσμο. Όχι, δεν θεωρώ τον εαυτό μου εξυπνότερο, απλώς έτυχε να εμφανιστεί όπως είπα στο μυαλό μου αυτή η σκέψη διαβάζοντας το πρώτο review στη ζωή μου. Αυτομάτως, λοιπόν, αναρωτήθηκα, τι είναι αυτό που μπορεί να με πείσει για την αντικειμενικότητα του κειμένου. Η απάντηση ήταν σαφέστατη. Τίποτα. Το κείμενο δεν διέθετε καμία αντικειμενικότητα. Όλα ήταν τέλεια. Τα γραφικά, ο ήχος, η ιστορία, τα πάντα ήταν τέλεια. Ήταν μια περίληψη - ονείρωξη για τον κατασκευαστή. Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, οι αναγνώστες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Στους σκεπτικούς και στους ακόλουθους με κλειστά μάτια. Το πρόβλημα έρχεται όταν οι σκεπτικοί απλά περιμένουν την άλλη πλευρά να δοκιμάσει το παιχνίδι. Αυτός ο φαύλος κύκλος δεν έχει τελειωμό. Ο σκεπτικός λαμβάνει feedback από τον ήδη Hypeαρισμένο πως το παιχνίδι είναι τέλειο. Ο κατασκευαστής λαμβάνει feedback πως το παιχνίδι του κάνει πωλήσεις και εσφαλμένα θεωρεί πως έχει κάτι που όλοι θέλουν. Ο Reviewer επιβεβαιώνεται από τις πωλήσεις. Όλα είναι μια χαρά. Όχι όμως και για τον απομονωμένο πια σκεπτικό αναγνώστη. Έτσι, δημιουργούνται 'στρατόπεδα'. Το περιοδικό ξαφνικά γίνεται ένα εργαλείο του πιστού ακόλουθου. Φτιάχνει την 'ομάδα' του. Ο πιστός ακόλουθος τη δική του. Κι αυτές οι δύο ομάδες, νομίζουν πως ανήκουν η μία στην άλλη. O reviewer πιστεύει πως τον αγαπούν γιατί τα γράφει σωστά, ο αναγνώστης πιστεύει πως όντως o reviewer τα γράφει σωστά κοιτώντας τις παγκόσμιες πωλήσεις, την απήχηση και τη βαθμολογία. Φαύλος κύκλος που οδηγεί σε ένα και μόνο δρόμο. Μέτριο προϊόν. Μέτριο παιχνίδι. Λανθασμένη κριτική. Περιορισμό κριτικής σκέψης. Είναι ένας δρόμος που κλείνει τους ορίζοντες του αναγνώστη. Του παίκτη.  Και τρέφει τη χειρότερη μορφή του φανμποϊσμού.

Πάρα πολλοί άνθρωποι, πάρα πολλοί γνωστοί και φίλοι μου, βρέθηκαν να έχουν πέσει σε αυτή την μαύρη τρύπα. Στην προ ιντερνέτ εποχή, ο αποπροσανατολισμός από τον τύπο ήταν κάτι παραπάνω από εξόφθαλμος, όμως δεν υπήρχε κάποιο μέσο 'αντί-προπαγανδιστικό'. Όταν άρχισε να επικρατεί το διαδίκτυο, κάποιοι από εμάς κάναμε το σταυρό μας. Κάποιοι ανάβαμε κεράκια στον Al Gore. Ήταν και είναι ένα εκπληκτικό εργαλείο. Όμως τα τελευταία χρόνια, έχει αρχίσει πάλι να επικρατεί το ίδιο φαινόμενο. Πλέον, πέρα από τη σχέση reviewer-αναγνώστη και αυτό που ονομάζουμε 'hype', έχει κάνει την εμφάνιση του και το σύνδρομο της Στοκχόλμης. Το ότι αναγκαστικά δηλαδή θα πρέπει να δοκιμάσουμε κάτι, και να πείσουμε τον εαυτό μας ότι μας αρέσει, για δύο κυρίως λόγους: γιατί όλοι ασχολούνται με αυτό και το εκθειάζουν, ή γιατί το έχουμε χρυσοπληρώσει. Αλυσοδενόμαστε με παιχνίδια και πείθουμε τους εαυτούς μας πως μας αρέσουν κιόλας. Και κυρίως σε ότι αφορά τα MMO, δενόμαστε μαζί τους τόσο πολύ που δύσκολα τα βγάζουμε από τη ζωή μας (Εverquest, WoW, LoL κ.α). Είναι παιχνίδια που δεν τελειώνουν ποτέ. Και αυτό που οφείλουμε στον εαυτό μας, είναι να του επιτρέπουμε να συγκεντρώνει όσες περισσότερες εμπειρίες μπορεί, όχι να μένει στάσιμος. Όσο ενδιαφέρον και να είναι ένα lore, όσο ενδιαφέρουσα και να είναι η πλοκή, όσο ξεχωριστή και να είναι η 'γλώσσα' του, οφείλουμε να ολοκληρωνόμαστε ως άτομα, δοκιμάζοντας και άλλα πράγματα. Νέες εμπειρίες. Νέα παιχνίδια. Δεν τελείωσε ο κόσμος με ένα παιχνίδι που δεν τελειώνει ποτέ.

Μετά τις πενήντα, εκατό, διακόσιες, χίλιες ώρες grinding περνάμε στο φαινόμενο που σας ανάφερα πιο πριν. Αρχίζουμε να κουραζόμαστε, όμως καταπιέζουμε αυτό το συναίσθημα. Αρχίζουμε να αγαπάμε πιο πολύ τον τύραννό μας. Σε σημείο να τον υπερασπιζόμαστε σθεναρά. Κάθε λογικός άνθρωπος θα έβλεπε πως το παιχνίδι δεν βγάζει πουθενά. Η ιστορία δεν ολοκληρώνεται, τα levels όλο και αυξάνονται μέσα από updates, τα χρήματα όλο και μειώνονται, ο κόσμος όλο και μεγαλώνει. Είναι ένας ατελείωτος δρόμος που δε βγάζει πουθενά. Σίγουρα για κάποιους είναι διασκεδαστικός. Όμως αυτό που πιστεύω και δεν φοβάμαι να το πω, είναι πως απλά είναι 'συνήθεια'.  Όσο πιο πολύ εξοικειώνεσαι με κάτι, τόσο πιο πολύ το αγαπάς. Αυτό είναι και το σύνδρομο που σας ανέφερα πριν. Το να το γενικοποιώ είναι άσχημο, μιας και σίγουρα δεν ισχύει για όλους, όμως ισχύει για τους περισσότερους. Αυτή είναι η πεποίθησή μου. Η συνηθέστερη απάντηση που παίρνω σε αυτό είναι: «Μα είναι δυνατόν να κάνει τόσος κόσμος λάθος; Όλοι αυτοί δηλαδή είναι χαζοί; Μιλάμε για εκατομμύρια ανθρώπους!» Από πότε ο αριθμός μιας ομάδας καθορίζει τι είναι σωστό και τι λάθος; Τι σχέση έχει η αντικειμενικότητα με ένα νούμερο; Η κριτική σκέψη τι σχέση έχει με έναν αριθμό;

Και περνάμε στο βασικότερο κομμάτι για εμένα. Στην ελευθερία. Όχι οποιαδήποτε ελευθερία, άλλα μια συγκεκριμένη. Αυτή του να μπορείς να εκφράζεις την άποψη σου ως 'reviewer'. Είμαι σίγουρος πως πολλοί θα διαφωνήσουν με την παραπάνω παράγραφο. Πολλοί αντί να προβληματιστούν, θα προτιμήσουν να υπερασπιστούν το χόμπι τους, το lore τους και τις αναρίθμητες ώρες που έχουν ξοδέψει εκεί. Όμως τίποτα στη ζωή δεν είναι άβατο. Τίποτα δεν πρέπει να είναι άβατο. Να μην μπορεί κανείς να το αγγίξει φοβούμενος μην εγείρει την οργή των 'θιγμένων'. Η ελευθερία των reviewer πρακτικά είναι ανύπαρκτη. Θεωρητικά βρίσκεται εκεί, όμως κάθε φορά που διατυπώνει μια άποψη διαφορετική από αυτή της μάζας, θα κινδυνεύει να εξοριστεί και να απομονωθεί. «Ποιός αυτός μωρέ; Αυτός που είπε εκείνο για το αγαπημένο μου MMO; Άχρηστος. Ανίδεος. Πάμε να διαβάσουμε κανέναν άλλο που εκθειάζει την συνήθεια μας».

Έτσι είναι. Αποφεύγουμε τον προβληματισμό. Έτσι έχουμε μάθει. Σα λυσσασμένα σκυλιά που γαβγίζουν πίσω από κάγκελα επειδή τα κοίταξε κάποιος. «Ε, ψιτ, εδώ είναι δικός μου χώρος. Μην κοιτάζεις καν. Θα σε κατασπαράξω.  Ε ψιτ, ψηλέ, το Metal Gear είναι θρησκεία, μην το πιάνεις στο στόμα σου εντάξει; Είναι το πρώτο εφηβικό μου παιχνίδι. Έχει πολύ νόημα. Άστο. Δεν το κατέχεις...» Παίρνουμε προσωπικά οποιοδήποτε αρνητικό σχόλιο αφορά το αγαπημένο μας παιχνίδι, ομάδα, εταιρία, χωρίς να βάλουμε μπροστά την κριτική μας σκέψη. Δεν υπάρχει χειρότερη μάστιγα στο χώρο μας από αυτή του φανμποϊσμού. Του φανατισμού. Της τυφλής υποταγής και στήριξης ανθρώπων, αντικειμένων και προϊόντων. Είτε μιλάμε για κινητά τηλέφωνα και τις εταιρίες τους, είτε για βιντεοπαιχνίδια και συγκεκριμένους δημιουργούς. Είναι το χειρότερο πράγμα στο χώρο. Τον καταστρέφει. Ναι. Αν κάτι μπορεί να καταστρέψει την τιτάνια προσπάθεια εδραίωσης των βιντεοπαιχνιδιών στην κοινωνία, είναι αυτό. Ο άκρατος φανατισμός. Όταν δεν είσαι σε θέση να κριτικάρεις ακόμα και το πιο αγαπημένο σου προϊόν, τότε δίνεις το έναυσμα στην εταιρία που το παράγει να συνεχίσει να παράγει μετριότητες. Δεν είναι δυνατόν να έχεις τυφλή πίστη και φτωχά επιχειρήματα σε κάτι που μπορεί να αναλυθεί και να αποδειχτεί. Δεν γίνεται να επιμένεις σε πράγματα και απόψεις απλά επειδή νιώθεις πως κάποιος σε προσβάλει εκείνη τη στιγμή. Γίνεται ακριβώς το αντίθετο. Εσύ προσβάλεις τη νοημοσύνη σου, τον εαυτό σου και την ίδια την κοινότητα. Είσαι ένα κοντόφθαλμο, μίζερο και αμόρφωτο 'νούμερο' στα χέρια της κάθε εταιρίας. Δεν εξυπηρετείς κανέναν.

Πρόσφατα είδαμε ένα από τα χειρότερα παιχνίδια της νέας γενιάς. Κυκλοφόρησε για το Wii U. Αναφέρομαι στο Devil's Third. Η αντίδραση των φανατικών ήταν άμεση. Μια ματιά στο Metacritic (χρησιμοποιώ επίτηδες εδώ ένα μέσο που δεν ασπάζομαι μιας και είμαι κατά της βαθμολογίας γενικώς) θα σας κάνει να γελάσετε. Ή μάλλον καλύτερα να κλάψετε. Μιλάμε για μικρά reviews παικτών που εκθειάζουν το παιχνίδι ως το καλύτερο του κόσμου, δίνοντας του την υψηλότερη βαθμολογία. Και ακριβώς δίπλα, τα αντίστοιχα των μέσων που ασκούν σαφή κριτική σε αυτό με βαθμολογίες που δεν ξεπερνούν τη βάση. Γιατί; Γιατί πρέπει να νιώσει κάποιος την ανάγκη να υπερασπιστεί ένα τόσο κακό παιχνίδι; Γιατί να νιώσει θιγμένος από την κριτική των συνανθρώπων του που δοκίμασαν το παιχνίδι, και δε νιώθει θιγμένος από τον κατασκευαστή που του παρέδωσε μια άθλια εμπειρία. Γιατί δεν ξέρει να ζητά αυτό που πρέπει άλλα πρέπει να βάλει το χέρι του ακόμα κι εκεί, επίτηδες, μόνο και μόνο για να μην καταστραφεί το 'image' της εταιρίας του, καταστρέφοντας παράλληλα την αντίληψη και την εγκυρότητα των μέσων και της βαθμολογίας; Όλα τα reviews εκεί είναι προκατειλημμένα. Επιτηδευμένα. Δεν χρειάζεται δεύτερη ανάγνωση για να το καταλάβεις. Είναι από τα τρανταχτά παραδείγματα άκρατου φανατισμού στο χώρο. Και είναι τόσο άσχημο. Στρατιές από ανώνυμους ανίδεους πίσω από μια οθόνη να στηρίζουν την παγκόσμια μετριότητα. Το κάθε Assassins Creed, το κάθε Call of Duty, το κάθε Destiny και το κάθε Metal Gear. Γιατί τους χάρισαν κάποτε εμπειρίες. Και πρέπει για μια ζωή οι επόμενες γενιές να φτυαρίζουν τα ψηφιακά κόπρανα της κάθε εταιρίας εξαιτίας τους.

Η ελευθερία σε αυτόν το χώρο είναι πολύ σημαντικό πράγμα. Και πρέπει να το καταλάβουμε όλοι. Αν ο κόσμος επιθυμεί μέτρια προϊόντα, μέτρια παιχνίδια, αυτά θα πάρει. Όμως πρέπει κάποια στιγμή να μάθουμε να απαιτούμε. Όχι μόνο από τις εταιρίες, άλλα και από τους ανθρώπους. Από τους reviewers. Όταν ο άλλος μπορεί να τεκμηριώσει την εμπειρία του, θα πρέπει να είναι κανείς σε θέσει να το εκτιμήσει αυτό. Γιατί το ευκολότερο πράγμα στον κόσμο είναι να πορευτεί επιφανειακά. Να σε καλύψει. Γιατί σε ξέρει. Νομίζεις πως δεν σε ξέρει, άλλα σε ξέρει. Γνωρίζει την αγάπη σου, γνωρίζει πως περιμένεις να ενθουσιαστείς. Και εκεί κάνει μια επιλογή. Να σου παραθέσει την ωμή αλήθεια της δοκιμής του, ή να αφήσει το βάρος ενός τίτλου να του κόψει τον εγωισμό. Αυτό που πρέπει όμως να έχεις υπόψη σου, είναι πως ότι κάνει, το κάνει για εσένα. Σίγουρα, μπορεί να γεμίσει ένα κείμενο με τα συμπλέγματά του, όμως κατά ένα μεγάλο ποσοστό προσπαθεί απλώς να σου δώσει την εικόνα που έλαβε εκείνος. Ώστε να γνωρίζεις αν θα πρέπει να ξοδέψεις τα χρήματά σου. Και το χρόνο σου. Και είναι πολύ εύκολο να διαφωνήσεις μαζί του όταν τα «θέλω» σας αντικρούονται. Το τι σημαίνει για παράδειγμα μια δημιουργία του Kojima για εμένα, είναι κάτι που το γνωρίζω μόνο εγώ.  Το να χλευάζεις ένα κείμενο που προσπαθεί να κρατήσει την αντικειμενικότητά του για να έχεις ένα γνώμονα για τα λεφτά που θα ξοδέψεις δεν είναι δίκαιο. Το αν εγώ είμαι fan των δημιουργιών του είναι επίσης κάτι πολύ προσωπικό. Δεν έχεις την αποκλειστικότητα εσύ. Η επιλογή να μην επεκταθεί κάποιος σε διθυράμβους είναι προσωπική. Και δεν είναι άξια χλευασμού.

Και μιλώντας για τον συγκεκριμένο και το πρόσφατο Phantom Pain, διάβασα και άκουσα πολλά. Είχα καιρό να ασχοληθώ με τον φανμποϊσμό. Σε βάθος. Όχι επιφανειακά. Κάθισα λοιπόν και προσπάθησα για ακόμα μια φορά να δικαιολογήσω τα αδικαιολόγητα. Κείμενα που γράφτηκαν ως απάντηση στο δικό μου. Σχόλια επικριτικά. Τα πέρασα, λοιπόν, μέσα από το προσωπικό μου φίλτρο. Και πάντοτε κατέληγα στο ίδιο συμπέρασμα. Ώρες, ώρες είμαστε πολύ ανθρωπάκια. Εννοώ, κοίταξε μας! Έχουμε σηκωθεί στα δύο πόδια, και από εκεί που κοπανούσαμε κοτρώνες με ρόπαλα έχουμε φτάσει να προσγειώνουμε δορυφόρους σε κομήτες. Και όμως, εξακολουθούμε να διατηρούμε κομμάτια οπισθοδρομικά. Μας ενδιαφέρει πιο πολύ να μειώσουμε το διπλανό μας, την άποψή του, παρά να προβάλλουμε τη δική μας. Μπορείτε να καταλάβετε πόσο εκτός τόπου και χρόνου είναι αυτό; Πίνω καφέ. «Δεν μου αρέσει, για αυτόν και για αυτόν τον λόγο. -Όχι. Κάνεις λάθος. Δεν τον πίνεις σωστά. Δεν γνωρίζεις την ιστορία πίσω από το χρώμα του κόκκου. Δεν μπορείς να καταλάβεις τι πέρασε η ανθρωπότητα μέχρι να μπει αυτό το μαύρο πράγμα μέσα στο φλιτζάνι που κρατάς». Λοιπόν, να τελειώνουμε καμιά φορά με την αστειότητα της μείωσης της άποψης του άλλου. Έχεις την άποψη σου; Τεκμηρίωσε τη και άντε στο καλό. Δε χρειάζεται να μου λες αν είσαι εξυπνότερος, καλύτερος ή πιο διαβασμένος. Γιατί μπορώ να σου αποδείξω ότι δεν είσαι. Παίξε το παιχνίδι σου, διάβασε τα κείμενα, και κάνε την αυτοκριτική σου και δώσε μου τη δική σου εκδοχή. Ελεύθερα και δημοκρατικά. Όχι πουλώντας κοπανιστό αέρα και τσαμπουκά. Και δυστυχώς, οι περισσότεροι απλώς αρέσκονται στο να μπαίνουν σε αυτή τη διαδικασία. Στη διαμάχη. Χωρίς να έχουν για παράδειγμα καν δοκιμάσει αυτό που σχολιάζουν. Θα πιαστούν από μία λέξη, από ένα πράγμα και θα το κάνουν λάβαρο. Οι ίδιοι είναι που θα κατεβούν σε πορεία υπέρ της Ειρήνης με πλακάτ 'Stop the war'. Και με τον λεκτικό πόλεμο τι γίνεται; Πότε θα πάψεις να είσαι απλά ένα ψευδώνυμο πίσω από μια οθόνη; Πότε θα βγεις μπροστά επώνυμα να παραθέσεις την άποψή σου; Όταν θα έχεις καταστρέψει το ιντερνέτ;

Κανένας δεν έχει σπουδάσει την κριτική. Ένα review είναι μια παράθεση των όσων κανείς βιώνει κατά τη δοκιμή ενός προϊόντος. Δε διαφέρει σε τίποτα από τη δοκιμή ενός καφέ. Υποτίθεται πως αν έχεις δοκιμάσει πολλούς , γνωρίζεις ποιός είναι ο καλύτερος, όμως αυτό πρακτικά δεν ισχύει. Δεν έχουν όλοι τα ίδια γούστα. Αυτό που μπορείς να κάνεις, είναι να περιγράψεις την εμπειρία σου. Τι σου άρεσε, τι δεν σου άρεσε, ώστε να κρίνει ο άλλος αν πλησιάζεις ή όχι στα δικά του γούστα. Όση εμπειρία κι αν έχει κάποιος, είναι κι αυτή υποκειμενική. Αυτή η 'υποκειμενικότητα' είναι που καθιστά τα reviews 'εύθραυστα'. Δυστυχώς ή ευτυχώς, τα πάντα στη ζωή είναι υποκειμενικά. Αυτό που για κάποιον μπορεί να είναι η ζωή του, για κάποιον άλλο είναι απλώς ακόμα ένα παιχνίδι. Το αν θα εκτιμήσεις ή όχι την παράθεση της άποψής του είναι δικό σου θέμα. Και προς θεού, όλοι έχουν περιθώριο βελτίωσης. Και οι reviewers. Κανείς δεν έχει το αλάνθαστο. Το απόλυτο. Άλλα προσπαθούν για εσένα, και αυτό οφείλεις να το σεβαστείς. Αν απλώς σε ενδιαφέρει να συμφωνείς με κάποιον, μπορείς να διαβάζεις τον καθρέφτη, και όχι ένα κείμενο κάποιου τρίτου.

Προσωπικά μιλώντας, εγώ εκτιμώ πολύ την κόσμια διαφωνία. Μπορώ να εκτιμήσω μια διαφορετική φωνή. Μια διαφορετική άποψη. Είναι υγιέστατο. Οδηγεί σε δημιουργικό διάλογο. Παίρνεις πράγματα, δίνεις πράγματα. Μία από τις καλύτερες αξιοποιήσεις του διαδικτύου. Σε μια εφημερίδα για παράδειγμα, δεν μπορείς να απαντήσεις με την άποψη σου. Κάτι που σε κάνει να νιώθεις χαζός. Ευτυχώς, δεν ισχύει το ίδιο εδώ. Είναι κάτι που πάντοτε το αποζητούσα, κυρίως σε εκείνα τα πρώτα περιοδικά που σας ανέφερα πριν. Σχεδόν φώναζα στις σελίδες του περιοδικού τις διαφωνίες μου. Δεν είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο κράμα όμως. Το να διαφωνεί κάποιος εμένα με βάζει σε σκέψεις. Με προβληματίζει. Κάποιον άλλο όμως απλά τον εξαγριώνει. Αυτό που είναι σημαντικό πάντως είναι να κατανοήσουν και οι δύο σε τι αναφέρονται. Πρόκειται για προϊόντα. Παιχνίδια. Κάποια καλά, κάποια μέτρια, τα περισσότερα κακά. Τώρα αν επιλέγαμε την φράση αυτή να την κάνουμε βαθμολογική κλίμακα, μιλάμε για παιχνίδια από 7 έως 9, από 5 έως 7 και από 1 έως 5. Αυτό πάντα για τα δικά μου δεδομένα, μιας και ενώ υπάρχει η κλίμακα μηδέν έως δέκα, για τον καθένα είναι διαφορετική.

Ένα παιχνίδι του 9, για εμένα μπορεί να είναι ένα παιχνίδι του 7. Είναι θέμα αντίληψης της κλίμακας του καθενός. Αυτό όμως που είναι παγκοσμίως αποδεκτό σε αυτή την κλίμακα είναι η 'βάση'. Το 5. Όταν η βάση είναι το 5, και ένα παιχνίδι βαθμολογηθεί με 7, αυτό δεν το κάνει ένα κακό παιχνίδι. Πότε στη ζωή σας ένα 'άνω του μετρίου προς το πολύ καλό' σήμαινε 'κακό'; Που είναι η αυτοκριτική μας σε ότι αφορά τη βαθμολογία; Πότε επιτέλους θα μάθουμε να διαβάζουμε αυτό το νούμερο με βάση το κείμενο πρώτα; Πότε θα μάθουμε να ζητούμε όχι παραπάνω βαθμό, άλλα καλύτερο προϊόν. Καλύτερο κείμενο. Στρέφουμε το βλέμμα μας στο βαθμό, ενώ θα έπρεπε να επικροτούμε μια κίνηση που ξεκάθαρα στέλνει ένα μήνυμα στην εταιρία πως 'θέλουμε καλύτερα προϊόντα από εσένα'. Είναι τελείως λανθασμένος ο τρόπος που διαβάζουμε έναν βαθμό. Πως καταφέρνουμε να ξεχνάμε τι σημαίνει να σε βαθμολογούν;  Όταν στο σχολείο έπαιρνες ένα 8, σήμαινε 'καλός είσαι άλλα θέλεις βελτίωση'. Γιατί αυτό ξαφνικά να μην ισχύει και για την εταιρία που σου δίνει ένα προϊόν; Πότε επιτέλους θα καταργήσουμε εν τέλει αυτό το νούμερο που διχάζει; Όταν υπάρχει τεκμηριωμένη άποψη μέσα από χιλιάδες λέξεις, είναι απαραίτητος εκείνος ο αριθμός;

Η ελευθερία όπως προείπα είναι πολύ σημαντικό πράγμα. Έχουμε μάθει να διαφωνούμε με τη λογική του 'καφενείου'. Όλοι είμαστε προπονητές, γνώστες, ειδήμονες. Κάθε άνθρωπος δικαιούται την άποψή του. Το να προσπαθείς να μειώσεις την άποψη του άλλου είναι λάθος. Πρέπει να προσπαθήσεις να παραθέσεις τη δική σου άποψη όσο το δυνατόν καλύτερα. Θα πρέπει να νιώθεις περήφανος για την άποψή σου, χωρίς να σε απασχολεί ούτε τι θα πει ο κόσμος, ούτε καν η εταιρία που σου παραχώρησε το προϊόν. Σε αντίθετη περίπτωση, απλώς δεν κάνεις αυτό για το οποίο βρίσκεσαι εκεί. Η κριτική σκέψη και η ελευθερία έκφρασής της είναι κάτι πολύ σημαντικό και πρέπει να προστατεύεται. Δεν μιλώ για ακραίες απόψεις, άλλα για αναλυτικές σκέψεις, κείμενα με 'καταθέσεις' προσωπικές που προσπαθούν να ανακαλύψουν τα αρνητικά και τα θετικά πράγματα ενός προϊόντος. Κοινώς, για αντικειμενικά (μέσα στα γενικά πλαίσια του όρου) reviews. Κείμενα που προέρχονται μέσα από την εμπειρία ενασχόλησης με κάποιο παιχνίδι, και όχι αποκλειστικά με την ιστορία που κουβαλά αυτό. Και μην ξεχνάτε πως σαν αναγνώστες έχετε δύναμη και φωνή και βήμα να κάνετε τις παρατηρήσεις σας. Εξάλλου, όλοι αναγνώστες είμαστε πρώτα, και ύστερα όλα τα υπόλοιπα.