Από την κατανάλωση στην παραγωγή

“Από gamers για gamers”. Πόσες φορές το έχουμε διαβάσει ή ακούσει σε συνεντεύξεις, σε άρθρα, σε αφιερώματα. Βασικά ποιον κοροϊδεύω, ακόμα και εμείς την έχουμε πει σίγουρα σε κάποιο Framerate Live. Είναι μια από τις αγαπημένες ρήσεις του κλειστού μας κύκλου και μοιάζει να παρουσιάζεται σχεδόν πάντα ως παράσημο και για τους δημιουργούς και για την ίδια τη δημιουργία. Σαν ένα πειστήριο για τις αγνές προθέσεις της προσπάθειας και των προσόντων των developers. Αυτοί οι άνθρωποι παίζουν, αντιλαμβάνονται τα βιντεοπαιχνίδια, έχουν παραστάσεις, έχουν μεγαλώσει με βιντεοπαιχνίδια, γνωρίζουν την ιστορία τους, τις τεχνικές τους, τα αγαπούν και τα εκτιμούν. Δεν είναι οι πλέον κατάλληλοι για να δημιουργήσουν πια; Δεν μπορώ να είμαι απόλυτος πάνω σ’ αυτό. Ο παραπάνω είναι ο συνηθέστερος δρόμος που ακολουθεί ένας σύγχρονος δημιουργός. Βιώνει κάτι, τον αγγίζει, θέλει και αυτός με τη σειρά του να δημιουργήσει σε αυτό το μέσο. Λογικό και φυσικό. Το θέμα είναι πως με τον ρυθμό και τον όγκο του περιεχομένου που είναι διαθέσιμο προς κατανάλωση στην εποχή μας, είτε αυτό είναι ταινίες, σειρές, βιντεοπαιχνίδια ή βιβλία, ο καθένας από μας έχει μια τεράστια τριβή και επαφή με αυτές τις εμπειρίες.

Είναι σχεδόν αδύνατο να το αποφύγεις. Όλοι είναι πρωτίστως καταναλωτές και μάλιστα μανιακοί καταναλωτές. Αυτό κατά την άποψη μου, ίσως δημιουργεί ένα πρόβλημα. Έχει την ιδιότητα να μας εγκλωβίζει σε έναν “φαύλο” κύκλο που περιορίζει την δημιουργικότητα, μετατρέποντάς την, τις περισσότερες φορές, σε μια απόπειρα αντιγραφής ή μίμησης άλλων δημιουργιών. Είναι απόλυτα φυσικό κάποιος να επιδιώκει, έστω και υποσυνείδητα, να μιμηθεί αυτό που αγάπησε ως “καταναλωτής”, εξάλλου έχει μέσα του αποτυπωθεί ήδη ένας “χάρτης” για να το κάνει αυτό, έχει εκπαιδευτεί μέσα από τις εκατοντάδες εμπειρίες που ήρθε σε επαφή μέχρι εκείνη τη στιγμή. Είναι εύκολο, είναι θεμιτό, μπορεί να είναι και ωραίο αλλά δεν είναι απαραίτητα έκφραση. Είναι παραγωγή. Είτε το θέλει, είτε όχι, η σκέψη του, η δημιουργικότητά του έχει μπει σε καλούπια.

Ο μεγάλος δημιουργός έχει την τρομερή ικανότητα να τα ξεπερνάει αυτά τα καλούπια. Κάποτε ρώτησαν τον Sergio Leone αν, κατά την άποψή του, ο σκηνοθέτης πρέπει να γνωρίζει τις τεχνικές του σινεμά. Η απάντηση του ήταν: “Πρέπει να μάθει την τεχνική και μετά να την ξεχάσει”. Ο Leone ξεκίνησε ως βοηθός σκηνοθέτη, εκπαιδεύτηκε αλλά ξεπέρασε την “εκπαίδευση” για να δημιουργήσει μια δική του σχολή σκηνοθεσίας, μια δική του εικόνα. Ο Leone τα κατάφερε όπως και ο Scorsese ή ο Goddard, όλοι τους μανιακοί καταναλωτές ταινιών, αλλά οι περισσότεροι δεν το κάνουν. Αυτό ξεχωρίζει τον πραγματικό δημιουργό από έναν καλό τεχνίτη. Ο δημιουργός καθοδηγείται από μια εσωτερική ανάγκη, όχι από εξωτερικά ερεθίσματα. Στην σημερινή εποχή, νομίζω είναι ακόμα δυσκολότερο να ξεπεράσεις τις επιρροές σου. Ο βομβαρδισμός είναι τόσο μεγάλος και τόσο πυκνός που πρέπει να διαθέτεις μια πολύ δυνατή προσωπικότητα για να βγεις από πάνω. Αλλά ακόμα και αν τη διαθέτεις, το ερώτημα που εγείρεται είναι, θέλεις να βγεις;

Με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο γενικότερα, είναι πολύ εύκολο να καθοριστεί η “τάση”, το “γενικώς αποδεκτό”, το “σύγχρονο”. Όταν κάτι είναι πετυχημένο φαίνεται να κατακλύζει τα πάντα σαν τσουνάμι και πολύ εύκολα, όχι μόνο αντικατοπτρίζει μια γενική άποψη αλλά τη διαμορφώνει κιόλας. Και μέσα σε αυτό το χάος των πληροφοριών της σύγχρονης ζωής, το τελευταίο που θέλεις ως δημιουργός είναι να φαίνεσαι άκαιρος. Να μην σχετίζεσαι με την σύγχρονη πραγματικότητα και να χαθείς στην άβυσσο του ίντερνετ. Θέλοντας και μη, θα επιδιώξεις να προσαρμόσεις την εσωτερική σου παρόρμηση (αν υπάρχει) στις σύγχρονες τάσεις ελπίζοντας να μην χαθεί εξολοκλήρου στην πορεία. Όλο αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο και καταπιέζει τους δημιουργούς, επαναλαμβάνω, ακόμα και αν δεν γίνεται συνειδητά αλλά σαν ενστικτώδες αντανακλαστικό στη σύγχρονη πραγματικότητα. Αναλογιστείτε όλοι για μια στιγμή, πόσες φορές τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο στα βιντεοπαιχνίδια αλλά και στον κινηματογράφο, αναφέρουμε την διαπίστωση, “έχει ξεκάθαρες αναφορές σε...”. Φυσικά παρθενογένεση δεν υπήρχε ποτέ αλλά τώρα φαίνεται να έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο.

Φαίνεται τα περισσότερα να μοιάζουν με κολάζ προηγούμενων ιδεών και “εικόνων”, με μικρές πινελιές φαντασίας. Φόροι τιμής και “κλεισίματα του ματιού” σε ένα καλά εκπαιδευμένο κοινό. Παράδειγμα: όσοι δημιουργούν επιστημονική φαντασία, είτε θα “αναφερθούν” στις εικόνες του Kubrick, είτε στου Riddley Scott και, κατ’ επέκταση, είτε στο όραμα του Clarke, είτε στων Gibson - Dick. Το θέμα όμως είναι: που είναι ο σύγχρονος Kubrick; Ακόμα και ο Nolan, ένας από τους λίγους πραγματικούς σύγχρονους mainstream δημιουργούς του Holywood, δε μπόρεσε να ξεφύγει από τη σκιά του. Και πάει λέγοντας. Το παράδειγμα και το είδος είναι απλά ενδεικτικά, νομίζω καταλαβαίνετε το σκεπτικό μου. Άραγε σε είκοσι χρόνια θα υπάρχουν αναφορές σε σημερινές δημιουργίες ή θα είναι ακόμα οι ίδιες από τότε που τα πράγματα ήταν λίγο πιο αγνά και απελευθερωμένα από τάσεις και υπερκατανάλωση; Νομίζω αυτός είναι ένας από τους λόγους που τρέφω μια ιδιαίτερη συμπάθεια στους Ιάπωνες δημιουργούς. Με μπροστάρισσα την Nintendo που, ευτυχώς για εμάς, φαίνεται ακόμα να ζει σε έναν δικό της κόσμο, πολλοί Ιάπωνες δημιουργοί έχουν αυτήν την “αφασία” για τη σύγχρονη πραγματικότητα που τους κάνει να ξεχωρίζουν.

Σε άλλους μπορεί να φαίνονται ντεμοντέ ή ακόμα και γελοίοι, αλλά εγώ τους εκτιμώ ακόμα και στις αποτυχίες τους. Ο Miyazaki είναι ο τελευταίος αυτής της μακράς λίστας και πριν από αυτόν ήταν ο Ueda και ο Kamiya και πριν από αυτούς ο Mizuguchi και ο Kojima και φυσικά κάποτε ήταν ένας Miyamoto, ένας Sakaguchi, ένας Suzuki και πολλοί άλλοι. Ακόμα και οι περιέργειες και εκκεντρικότητες του Itagaki δίνουν ένα χρώμα, μια προσωπικότητα στη βιομηχανία που λείπει. Τον τελευταίο καιρό αρχίζει και ομοιάζει περισσότερο με μια βιομηχανία διεκπεραιωτών παρά με δημιουργών και αυτό την έχει κάνει απλά...βαρετή. Ακόμα και στα indies, ή καλύτερα, ιδίως εκεί, οι περισσότερες εμπειρίες είναι μια νέα εκδοχή ενός παλιομοδίτικου είδους. Όλοι θέλουν να αποδώσουν φόρο τιμής στα αγαπημένα τους παιχνίδια. Προσοχή, δεν λέω ότι δεν τα απολαμβάνω, μην παρεξηγηθώ. Η συζήτηση μας όμως είναι άλλη: μήπως η σύγχρονη πραγματικότητα “πνίγει” τους δημιουργούς έχοντας μετατρέψει τους πάντες πρωτίστως σε καταναλωτές; Τροφή για σκέψη.

Θα κλείσω με τα λόγια του Orson Welles, ίσως της μεγαλύτερης προσωπικότητας που έβγαλε ποτέ η 7^η τέχνη: “Πιστεύω πως είναι πολύ ζημιογόνο για έναν σκηνοθέτη να βλέπει ταινίες άλλων δημιουργών, γιατί, είτε τους μιμείται, είτε αγωνιά να τους μιμηθεί. Όταν κάνεις ταινίες πρέπει να είσαι αθώος. Και εγώ έχασα νωρίς την αθωότητά μου. Κάθε φορά που βλέπω μια ταινία, χάνω κάτι. Δεν κερδίζω. Δεν κατάλαβα ποτέ τι εννοούν όσοι λένε πως έμαθαν σινεμά από τις ταινίες μου, γιατί δεν πιστεύω ότι μπορείς να μάθεις από τις ταινίες των άλλων. Πρέπει να μαθαίνεις από το εσωτερικό σου όραμα και να το ανακαλύπτεις αθώα, σαν μην υπήρξαν ποτέ ο Γριφιθ, ο Αϊζενστάιν, ο Φορντ, ο Ρενουάρ ή όποιος άλλος.” Πόση δημιουργική αθωότητα μπορεί να επιβιώσει σε αυτόν τον γενναίο καινούργιο κόσμο; Ας ελπίσουμε, αρκετή.