Bonus Round: Ο Kojima και η πολυπόθητη αξία του ονόματος

Παρακολουθώντας το νεότερο trailer του Death Stranding, είναι αδύνατον να μην διακρίνεις την δεινή δημιουργική προσωπικότητα του Hideo Kojima να αναδύεται σε κάθε πλάνο, κάθε χαρακτήρα, κάθε ατάκα. Είναι τόσο έντονο το αποτύπωμά του, τόσο στο ύφος και στην φόρμα όσο και στις θεματικές ευαισθησίες, που κάνει τον τίτλο να ξεχωρίζει με ευκολία. Αν το σκεφτούμε όμως, δυστυχώς, αυτή η ιδιαιτερότητα που του επισυνάπτουμε τόσο αυθόρμητα είναι δεικτική όχι μόνο της μοναδικής “πάστας” του Kojima αλλά και μιας βαλτωμένης δημιουργικά βιομηχανίας ΑΑΑ τίτλων, όπου κάθε φρέσκια ιδέα, εικόνα, concept ξεχωρίζει σαν τη μύγα μες στο γάλα.

Αναρωτιόμουν, μετά το trailer, πόσους δημιουργούς, που λειτουργούν μέσα στο πλαίσιο των μεγάλων παραγωγών της βιομηχανίας, θα μπορούσα να ξεχωρίσω -αυτή τη δεδομένη στιγμή- ως ισχυρές προσωπικότητες, με δικό τους στυλ, εμμονές και πάθη. Δεν θα ήθελα να τους χαρακτηρίσω ως “auteur” γιατί η δημιουργία παιχνιδιών αυτής της κλίμακας αδιαμφισβήτητα στηρίζεται στην συνεργασία πολλών δημιουργικών μυαλών και θα ήταν άδικο να καρπωθεί ο οποιοσδήποτε, όσο επιδραστικός και αν είναι, αυτόν τον συγκεντρωτικό τίτλο. Αλλά, για να καταλαβαινόμαστε, ο επικεφαλής δημιουργός όπως τον εννοώ, συγγενεύει νοηματικά με τον όρο, απλά όχι στον απόλυτο και αφοριστικό για την υπόλοιπη ομάδα του, βαθμό.

Πόσους λοιπόν, πραγματικά μπορώ να ανακαλέσω που εκφράζονται σε ένα βαθύτερο, προσωπικό επίπεδο μέσω των παιχνιδιών τους και η προσωπικότητά τους “ακτινοβολεί” έντονα στο τελικό αποτέλεσμα; Κατέληξα στον Fumito Ueda, τον Hidetaka Miyazaki, τον Yoko Taro, ίσως τον ύστερο Toshihiro Nagoshi, άντε και την Nintendo, που ως δημιουργική οντότητα ενσαρκώνει με συνοχή μια πολύ συγκεκριμένη σχεδιαστική φιλοσοφία ριζωμένη πια στο DNA της. Και αυτή όμως, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της μακροχρόνιας   συνύπαρξης ορισμένων ανθρώπων που έχουν εμποτίσει την προσωπική τους οπτική στην ταυτότητα της εταιρείας. Miyamoto, Tezuka, Koizumi, Aonuma, Kondo κ.τ.λ.

Παρατηρείτε κάτι περίεργο; Ναι, όλοι στη λίστα μου είναι Ιάπωνες. Πού είναι οι Δυτικοί; Σίγουρα δεν μπορούμε να πούμε πως η δυτική βιομηχανία περνάει κάποια κρίση. Το αντίθετο μάλιστα. Αλλά πού είναι προσωπικότητές της; Βλέπω ήδη μπροστά μου σχόλια για δημιουργούς όπως ο Neil Druckmann και ο Cory Barlog. Και οι δύο, όσο αναμφίβολα αξιόλογοι και αν είναι, δεν συγκαταλέγονται ακόμα στο ίδιο επίπεδο με τους προαναφερθέντες κατά τη γνώμη μου. Γιατί; Είναι θέμα ποσότητας αλλά και ποιότητας. Αρχικά, είναι λίγοι ακόμα οι τίτλοι που κουβαλάνε την έντονη σφραγίδα τους και κυρίως, αν με ρωτούσατε ποια είναι τα χαρακτηριστικά των παιχνιδιών τους, αυτά που τους κάνουν να ξεχωρίζουν ως δημιουργούς, δεν έχω ξεκάθαρη απάντηση.

Όχι επειδή οι ίδιοι δεν είναι άξιοι ή δεν διαθέτουν ενδεχομένως τέτοιες ποιοτικές σταθερές, αλλά απλά επειδή δεν υπάρχει ακόμα ο όγκος της δουλειάς από πίσω για να διαμορφώσει ένα στέρεο “προσωπικό ύφος”. Ο Barlog του God of War 2 δεν έχει καμία σχέση με τον Barlog του God of War. Είναι φανερό πως η ώριμη περίοδός του, ξεκινάει τώρα. Ενώ, περιμένω με αγωνία να δω τον κατασταλαγμένο Druckmann με το πραγματικό «παιδί» του (The Last of Us 2). Οι μόνοι ίσως που δικαιωματικά θα μπορούσαν να μπούνε στη λίστα είναι οι αδερφοί Houser, που η επιρροή τους στην Rockstar όλα αυτά τα χρόνια είναι ξεκάθαρη, σημαντική και πολύ χαρακτηριστική σε ύφος και περιεχόμενο. Θα μπορούσα να αναγνωρίσω την αφήγηση της Rockstar εντός πενταλέπτου, όπως και οι περισσότεροι που έχουν ασχοληθεί με παιχνίδι της. Αυτό τα λέει όλα.

Γιατί λοιπόν συμβαίνει αυτό; Γιατί η Δύση δεν διαθέτει πλέον ισχυρές καλλιτεχνικές προσωπικότητες στον χώρο της AAA βιομηχανίας; Δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα. Εντάξει, δεν υπήρχαν σπουδαίου διαμετρήματος καλλιτέχνες με την αυθεντική σημασία του όρου αλλά βάσει αναλογιών, θυμάμαι, όχι πολύ παλιά, υπήρχε τουλάχιστον ένας Will Wright, ένας Molyneux, ένας Spector, ένας Levine, ένας Tim Schafer ακόμα και ένας Blezsinski, που μπορεί να μην ήταν ποτέ στο ίδιο επίπεδο με τους υπόλοιπους αλλά εκτελούσε πολύ αποτελεσματικά χρέη frontman για τον τύπο και ήταν μια αναγνωρίσιμη φιγούρα.

Το θέμα είναι, κάποτε τα ονόματα μετρούσαν λίγο παραπάνω. Η προσωπικότητα πίσω από το παιχνίδι, είχε κάποια σημασία. Όλοι αυτοί, με τα χρόνια, για τον έναν ή τον άλλον λόγο, παραγκωνίστηκαν από το προσκήνιο, καταλήγοντας κυρίως στις ανεξάρτητες παραγωγές. Εκεί “αναπνέει” η πρώην και νυν δυτική “αφρόκρεμα”. Μόνο που απομακρυσμένοι από την μεγάλη σκηνή, έχουν χάσει σε επίπεδο επιρροής και αντίκτυπου. Εσείς ξέρατε ότι ο Will Wright ετοιμάζει ένα νέο mobile παιχνίδι ονόματι Proxi; Ότι ο Blezsinski μετά την παταγώδη αποτυχία του Lawbreakers, κάνει μια συμπαραγωγή για το Broadway; Ναι το γνωστό Broadway. Ότι ο Spector βρίσκεται στην νεοσύστατη OtherSide Entertainment και αναπτύσσει εδώ και χρόνια το System Shock 3; Και πάει λέγοντας… Το πραγματικό ζήτημά μας εδώ βέβαια δεν είναι ότι οι ίδιο υποβαθμίστηκαν (όλα είναι σχετικά) αλλά ότι το σύστημα τους πέταξε “έξω”. Ή μάλλον, τους έσπρωξε σιγά σιγά προς την πόρτα. Με τον τρόπο λειτουργίας του, τις πρακτικές του, την νοοτροπία του.

Φυσικά οι λόγοι είναι πολλοί, πολύπλοκοι και δεν είμαστε σε θέση να τους γνωρίζουμε σε απόλυτο βάθος. Ωστόσο μια απλοποιημένη εκδοχή τους θα έμοιαζε κάπως έτσι: είναι δεδομένο πως όσο περνούσαν τα χρόνια, οι παραγωγές γιγαντώθηκαν και μια πιο τεχνοκρατική και απρόσωπη προσέγγιση στο development άρχισε να κυριαρχεί από ανάγκη.

Αυτοί οι άνθρωποι που συνήθως προέρχονταν από ένα ερασιτεχνικό background και παρακινούνταν κυρίως από το πάθος και ένα ισχυρό, αυθόρμητο όραμα, αρχικά ζορίστηκαν στις αυστηρά καθορισμένες δομές και απαιτήσεις της σύγχρονης ανάπτυξης και εν τέλει παραγκωνίστηκαν στα κέντρα αποφάσεων από πιο ορθολογικές και ασφαλείς μεθόδους επιλογής του επόμενου προϊόντος. Είναι λογικό: δεν υπάρχει πλέον μεγάλο περιθώριο ρίσκου. Τα εκατομμύρια είναι πολλά. Δεν παράγονται πλέον πολλοί τίτλοι αλλά λίγοι και πανάκριβοι και αυτοί καλούνται να “κουβαλήσουν” όλο το βάρος. Δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια αποτυχίας. Αυτή η προσέγγιση, εκ φύσεως, είναι κοντινότερα στην δυτική βιομηχανική κουλτούρα, της αυτοματοποίησης, της μαζικότητας αλλά και της μεγαλομανίας, οπότε θεωρώ λογικό να έχει επηρεάσει εντονότερα αυτήν, για αρχή. Πλέον στην Δύση, οι εταιρείες είναι το “όνομα”.

Η Naughty Dog, η Rockstar, η CD Project Red και πάει λέγοντας. Είναι πολύ πιο ασφαλές έτσι. Η Ιαπωνική βιομηχανία (των βιντεοπαιχνιδιών) από την άλλη, ευτυχώς, έχει πιο αργά αντανακλαστικά. Γενικότερα, η ιαπωνική κοινωνία βίωσε μεγάλες αλλαγές τον τελευταίο αιώνα με την σύγχρονη κουλτούρα της τεχνολογικής και αισθητικής υπερδιέγερσης να έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις ριζωμένες, πράες και συγκρατημένες παραδοσιακές αξίες της. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο διαμορφώθηκε ένα κοινωνικό κλίμα που μέσα από τις αντιθέσεις του, έγινε καλλιτεχνικά εύφορο.

Έτσι, έχουν ξεπηδήσει ιδιαίτεροι δημιουργοί που στον πυρήνα τους εκφράζουν έντονα τη τριβή, τη μίξη και τη ζύμωση ανάμεσα στην ανατολική και τη δυτική θεώρηση των πραγμάτων, την παραδοσιακή και τη σύγχρονη ιαπωνική. Έχουν ένα ιδιαίτερο πρίσμα μέσα από το οποίο φιλτράρουν τα ερεθίσματα που είναι αυθεντικό και πηγαίο. Δείτε την punk αυθάδεια του Suda, την ουμανιστική εκκεντρικότητα του Taro, την πανανθρώπινη ευαισθησία και κλασικότητα που εμπνέουν τα έργα του Ueda, την απόκοσμη, φρικαλέα και γεμάτη δέος ομορφιά των κόσμων του Miyazaki, την αγνότητα των συναισθημάτων στις δημιουργίες της Nintendo.

Αν προσέξετε, όλα έχουν ως αφετηρία δυτικά ερεθίσματα φαντασίας που είναι επεξεργασμένα από μια φρέσκια οπτική. Πέραν αυτού, υπάρχει κάτι ακόμα, ίσως και το σημαντικότερο. Οι Ιάπωνες έχουν ακόμα πίστη στο άτομο. Δεν είναι αναλώσιμο. Οι προσωπικές σχέσεις, η αφοσίωση, μετράνε ακόμα. Δείτε πόσοι Ιάπωνες δημιουργοί έχουν γεράσει μέσα στη βιομηχανία.

Προφανώς, τίποτα δεν είναι απόλυτο. Μην τα εξιδανικεύουμε. Όπως η Microsoft μετά από ένα σημείο θεώρησε πως δεν την ωφελούσε ουσιαστικά να ανέχεται την παράλογη υπερφιλοδοξία του Molyneux, έτσι και η Konami κοίταξε τα νούμερά της και απλά έδιωξε τον Kojima. Μην έχετε αυταπάτες, το gaming είναι μια βιομηχανία. Και οι βιομηχανίες δεν βασίζονται σε ρομαντικές ιδέες περί τέχνης και έκφρασης.

Αυτό για το οποίο θα πρέπει να πασχίζουν όλοι όσοι αποτελούν μέρος της και πάνω απ’ όλα ο τύπος, είναι να συντηρούν ένα οικονομικό οικοσύστημα όπου το ρίσκο δεν είναι απαγορευτικό και υπάρχει χώρος για δημιουργίες που δεν βασίζονται σε ασφαλείς μέσους όρους και στατιστικές της αγοράς αλλά σε μια προσωπική, εσωτερική επένδυση των δημιουργών.

Δυστυχώς, αυτή η μετατόπιση της Δύσης προμηνύει συνήθως κακά μαντάτα και για την Ανατολή. Και εδώ έρχεται ο Kojima με το Death Stranding. Δεν θυμάμαι άλλο παιχνίδι να προωθήθηκε τόσο έντονα με βάση το όνομα του δημιουργού του. Οι υπόλοιποι που αναφέρω έχουν δικό τους δημιουργικό αποτύπωμα αλλά αυτό δεν μεταφράστηκε ποτέ σε αντίστοιχη mainstream απήχηση. Γι’ αυτό, η ύπαρξή του μοιάζει με μια μικρή αχτίδα ελπίδας για ένα πράγμα που ξεθώριασε σχεδόν ολοκληρωτικά τα τελευταία χρόνια: την εμπορική αξία του ονόματος του δημιουργού.

Μια αξία που στην βιομηχανία, δυστυχώς, ποτέ δεν εκτιμήθηκε αρκετά και ενδεχομένως να της έχει στοιχίσει δημιουργικά, τουλάχιστον στην ΑΑΑ παραγωγή. Μην ξεχνάτε ότι η χρυσή εποχή του αμερικανικού κινηματογράφου ήταν όταν το όνομα του δημιουργού αποτελούσε το πιο “βαρύ” χαρτί μιας ταινίας. Οπότε, ας ελπίσουμε, ότι το Death Stranding να δικαιώσει τις προσδοκίες. Και τότε, ίσως ο δρόμος για προσωπικές δημιουργίες ακόμα και στα “τρομακτικά” νερά των ΑΑΑ παραγωγών, να αρχίζει επιτέλους, σιγά σιγά, να διαμορφώνεται…