Βρεθήκαμε στο 20ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης φέτος έσβησε τα εικοστά  κεράκια του, γιορτάζοντας την μακρά πορεία του στην πολυεπίπεδη κινηματογραφική απαθανάτιση πτυχών της σύγχρονης πραγματικότητας και της ανθρώπινης πρακτικής υπό το πρίσμα της ρεαλιστικής καταγραφής. Η εν λόγω διοργάνωση που διήρκησε από τις 2 έως τις 11 Μαρτίου του 2018, υποδέχθηκε σωρεία καλλιτεχνών και θεατών που αγαπούν την Τέχνη της Κινηματογράφησης και κυρίως εκείνη του Ντοκιμαντέρ. Οι Unboxholics έδωσαν το παρόν στα ανωτέρω αξιομνημόνευτα δρώμενα ενώ παρακολούθησαν από κοντά διεθνείς παραγωγές έπειτα και από πρόσκληση της Cosmote TV, μέγα χορηγού της παγκόσμιας αυτής γιορτής του κινηματογράφου.

Το ΦΝΘ συνιστά αναμφίβολα έναν αναγνωρισμένο πολιτιστικό θεσμό όπου συνδυάζονται επιδέξια η διαπολιτισμικότητα, η δημιουργικότητα, η τόλμη και η αναζήτηση νέων, πιο παραστατικών και ρηξικέλευθων οδών προς την γνώση. Ομολογουμένως και χαίρει της εκτίμησης διάφορων ειδικών αλλά και ερασιτεχνών εκπροσώπων της 7^ης Τέχνης η οποία προσλαμβάνει ίσως την πιο πειστική και συνάμα πιο πραγματιστική της μορφή.

Να μην λησμονηθεί ότι φέτος για πρώτη φορά εγκαινιάστηκε στο Φεστιβάλ και τμήμα VR προβολών, μία καινοτόμος πρωτοβουλία όσον αφορά το διαγωνιστικό κομμάτι των ντοκιμαντέρ. Αυτή την χρονιά συνολικά φιλοξενήθηκαν 180 ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους και 48 μικρού μήκους από όλη την υφήλιο στις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιήθηκαν για την ομαλή διεξαγωγή του Φεστιβάλ. Στην Αριστοτέλους οι αίθουσες “Ολύμπιον” και “Παύλος Ζάννας”, αλλά και αυτές στο Λιμάνι όπως οι “Φρίντα Λιάπα”, “Τόνια Μαρκετάκη”, “Σταύρος Τορνές” και “Τζον Κασσαβέτης”, το Πολιτιστικό Κέντρο “Χρήστος Τσακίρης” του Δήμου Παύλου Μελά και το Δημοτικό Θέατρο “Μελίνα Μερκούρη” της Καλαμαριάς καλώς όρισαν χιλιάδες επισκέπτες, η συρροή των οποίων ήταν όντως εντυπωσιακή εντός του δεκαημέρου αυτού!

Όσον αφορά τους δημιουργούς αλλά και τους απλούς πολίτες με προβλήματα κινητικότητας εξασφαλίστηκε άνεση ως προς την μετακίνηση και την εξυπηρέτησή τους στον χώρο. Ο προσβάσιμος  χαρακτήρας του όλου γεγονότος οπωσδήποτε διατηρήθηκε στο μέγιστο, αφού οργανώθηκαν κατάλληλα τόσο το εσωτερικό όσο και το εξωτερικό περιβάλλον των αιθουσών. Πολύ προσεγμένη ήταν και η φροντίδα που υπήρξε ως προς την καλύτερη δυνατή απόδοση του περιεχομένου των ντοκιμαντέρ και για τους δέκτες με προβλήματα ακοής εφόσον ήταν διαθέσιμη η δυνατότητα υποτιτλισμού, ενώ στις εκδηλώσεις από την Τελετή Έναρξης και Λήξης καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισαν και οι διερμηνείς της νοηματικής γλώσσας.

Εκτιμώντας  λοιπόν, όλα τα γόνιμα ερεθίσματα που μας πρόσφερε εν προκειμένω η ξεχωριστή εμπειρία θέασης του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, παρακάτω σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις που αποκομίσαμε ως μάρτυρες των μοναδικών αφηγημάτων που μας παρουσιάστηκαν επί της οθόνης:

- Ενότητα: Ελληνικό Πανόραμα

Αυτοί που τόλμησαν: Διονύσιος Ίκκος (2017)

Το ντοκιμαντέρ αυτό του Σταύρου Ψυλλάκη, αποτελεί μία παραγωγή της COSMOTE TV, και πρόκειται για ένα από τα επεισόδια της σειράς «Αυτοί που τόλμησαν» η οποία έχει να κάνει με εξέχουσες φυσιογνωμίες των γραμμάτων και των επιστημών. Ανάμεσα τους συγκαταλέγεται και ο Διονύσιος Ίκκος, ο λεγόμενος «πατέρας της ενδοκρινολογίας» στην Ελλάδα, ο οποίος αναγνωρίστηκες ως ένας εκ των πρωτοπόρων του ιατρικού αυτού κλάδου όχι μόνο εγχώρια αλλά και σε οικουμενικό επίπεδο, γενόμενος αργότερα υφηγητής και διευθυντής στο Ενδοκρινολογικό Τμήμα του Karolinska Insitut. Με καταγωγή από το Συρράκο Ιωαννίνων και προερχόμενος από μία απλή οικογένεια, από παιδί της μεταπολεμικής γενιάς ο Διονύσιος Ίκκος έμελλε να ακολουθήσει το δικό του μονοπάτι προς την πνευματική ολοκλήρωση και την ηθική καταξίωση, εισάγοντας εν συνεχεία επαναστατικές αλλαγές στον τομέα του και ανακαινίζοντας τον εκ θεμελίων, χάρη στην ακαταπόνητη ενεργητικότητα, την διαύγεια του νου και την αγάπη που τον διέτρεχε για διαρκή εξέλιξη και την κοινωνική πρόοδο. Επαινέθηκε μεταξύ άλλων και για το πλούσιο ερευνητικό του πόνημα πάνω στις επιδράσεις της υποφυσεκτομής στον ανθρώπινο οργανισμό και των μεταβολικών διεργασιών της αυξητικής ορμόνης, ενώ έθεσε τις βάσεις για την ίδρυση και την λειτουργία της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας όπως την ξέρουμε σήμερα.

Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς, Κακόπετρος 28 Αυγούστου 1944 (2018)

Με μουσική υπόκρουση τα τραγούδια του Ψαραντώνη και του γιου του, Γιώργη Ξυλούρη, ο Ματθαίος Φραντζεσκάκης και η Βίκυ Αρβελάκη κάθονται στην καρέκλα του σκηνοθέτη για να μας εκθέτουν μία άκρως μελανή σελίδα από το χρονικό της Κατοχής στην Κρήτη.  Η συμπαραγωγή αυτή της COSMOTE και της Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης μας γυρίζει 74 χρόνια πίσω, στην επαρχία Κακόπετρος των Χανίων εν έτει 1944. Το ξημέρωμα της 28ης Αυγούστου του έτους εκείνου καταλήγει να είναι μία αποφράδα ημέρα για τους κατοίκους του συγκεκριμένου χωριού. Στρατεύματα των Ναζί περικυκλώνουν την περιοχή ενώ εξαπολύουν πρωτοφανή βία εις βάρος του άμαχου πληθυσμού, προβαίνοντας σε ασύλληπτες θηριωδίες. Ο τελικός απολογισμός των νεκρών αγγίζει τα 23 άτομα. Πέρα από τις ρημαγμένες από το πλιάτσικο κατοικίες, ο οικισμός αριθμεί και πολλά ανθρώπινα ερείπια τα οποία άφησε στο διάβα της η φρίκη και η βαναυσότητα των Γερμανών στρατιωτών. Όσοι γλίτωσαν αναμοχλεύουν αλγεινές και συνταρακτικές θύμησες, ο ζοφερός απόηχος των οποίων ξεπηδά από την τραγωδία της προσωπικής απώλειας που τους σημάδεψε ανεξίτηλα. Δέσμιοι της μνήμης πέντε εκ των τότε διασωθέντων προχωρούν ενώπιον του φακού σε μία εκ βαθέων κατάθεση ψυχής,  φέρνοντας ξανά στον λογισμό τους όσους ‘έφυγαν’ άδικα πάνω στο άνθος της ηλικίας τους.

Μέχρι την τελευταία σταγόνα: Ο μυστικός πόλεμος του νερού στην Ευρώπη (2017)

Χρόνια τώρα ο Γιώργος Αυγερόπουλος καταθέτει με υποδειγματικό τρόπο τα διαπιστευτήριά του στο χώρο του ντοκιμαντέρ, μέσα από δουλειές που χαρακτηρίζονται από τεχνική αρτιότητα, πρωτοτυπία και κοφτερή ματιά όσον αφορά τα ζητήματα πάνω από τα οποία μας παρακινεί να αφενός να ενσκήψουμε, και αφετέρου να προβληματιστούμε και γιατί όχι και να ενεργοποιηθούμε ως προς αυτά! Στο πιο πρόσφατό του εγχείρημα, τα γυρίσματα του οποίου πραγματοποιήθηκαν σε Ελλάδα, Γαλλία, και Γερμανία, θίγει ένα μέτωπο ζωτικής σημασίας, αυτό του καθεστώτος διάθεσης και αξιοποίησης του νερού. Γίνεται μία αναλυτική αναφορά στο παράδειγμα ευρωπαϊκών πρωτευουσών, όπως το Παρίσι και το Βερολίνο, όπου η συνταγή της αποκρατικοποίησης  ειδικά στο πεδίο αυτό όχι μόνο στάθηκε ανεπαρκής αλλά αντικαταστάθηκε γρήγορα από την επαναφορά της δημόσιας διαχείρισης των δικτύων ύδρευσης. Ενώ διακυβεύονται τα οικονομικά συμφέροντα των αντίστοιχων ιδιωτικών εταιρειών και οι πιέσεις που αυτές ασκούν μέσω διασυνδέσεών τους με την Τρόικα, στις χώρες του Νότου προωθείται μία ατζέντα που συχνά στρέφεται με επιθετική τακτική ενάντια στον δημόσιο έλεγχο του νερού, παρεμβαίνοντας αυθαίρετα ακόμη και σε πολιτικές διαδικασίες της Ε.Ε., και εγείροντας θέματα που άπτονται της εξασφάλισης του πλαισίου εφαρμογής των δημοκρατικών αρχών. Αφού δεν αναγνωρίζεται από όλα τα κράτη-μέλη ως αδιαπραγμάτευτο, αναφαίρετο αγαθό και δικαίωμα η πρόσβαση στο νερό, σταδιακά εξαπλώνεται ένας αόρατος πόλεμος στην Γηραιά Ήπειρο όπου πια ως προς τη εκμετάλλευσή του ύδατος μετράει ακόμη και η τελευταία του σταγόνα.

Στην τρέχουσα κατηγορία αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο πώς διερευνήθηκε δημοσιογραφικά  μέσα από ντοκιμαντέρ και το προσφυγικό ζήτημα. Έτσι, το Πεθαίνοντας για την Ευρώπη/Dying for Europe (2017) του Νίκου Πηλού, το Ψυχές των συνόρων (2017) του Τάκη Μπαρδάκου, και το Η προσφυγική κρίση μέσα από τα κινητά τηλέφωνα (2017) της Δάφνης Τόλη, προσπάθησαν να δώσουν το αποτύπωμα της σοβαρότερης μεταναστευτικής και ανθρωπιστικής κρίσης στην Ευρώπη μετά από αυτήν του Β’ Παγκόσμιου. Καθένας από τους τρεις αυτούς δημιουργούς θέλησε να καλύψει μέσα από την δική του σκοπιά την επώδυνη εμπειρία του ξεριζωμού των Σύριων προσφύγων που επειδή δεν έχουν άλλη επιλογή εγκαταλείπουν την πατρίδα τους για να ξεφύγουν από τις επιθέσεις του ISIS. Μπροστά στην ύψιστη ανάγκη τους για σωτηρία δεν είναι λίγες οι οικογένειες και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που θα χαράξουν μία επικίνδυνη διαδρομή μέχρι να βρεθούν στα ανοιχτά της Μεσογείου. Από εκεί αν σταθούν τυχεροί  αποφεύγοντας το ενδεχόμενο πνιγμού ή βύθισης της βάρκας τους από σκάφη του τουρκικού λιμενικού, θα φτάσουν στις ακτές της Ελλάδας ή στην Ιταλία για να μπορέσουν να διοχετευτούν έπειτα στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Αν και αποκαμωμένοι από την δική τους «Οδύσσεια», κρατούν ευλαβικά αναμμένη μία σπίθα ελπίδας ενδόμυχά τους αναθαρρώντας στην σκέψη ότι μπορεί και να τα καταφέρουν. Απόδειξη των μάταιων που υπέμειναν όντας σε θέση πια να τα εξιστορούν οι ταλαιπωρημένοι που καταφτάνουν, είναι τα βίντεο που τράβηξαν οι ίδιοι  από τα κινητά τους τηλέφωνα, με την σκληρότητα των πρωτότυπων αυτών πλάνων να σε αφοπλίζει. Τα σωσίβια, και τις ξεφούσκωτες βάρκες όπου τους επιβίβασαν οι λαθρέμποροι, τα βλέπει κανείς στοιβαγμένα σε άχαρους πλαστικούς ‘λόφους’ σε παραλίες της Λέσβου, της Χίου και αλλού. Θα αιτηθούν για άσυλο στην χώρα υποδοχής τους, όμως οι φράχτες που στήνονται στα σύνορα των γύρω κρατών ενισχύουν το ενδεχόμενο εγκλωβισμού τους εκεί. Οι συνθήκες φιλοξενίας σε διάφορα camps κάποιες φορές παραπέμπουν περισσότερο σε ιδιότυπα στρατόπεδα κράτησης, ειδικά αν σκεφτεί κανείς την περίπτωση της Ειδομένης το 2016. Ορισμένοι είναι διατεθειμένοι να παλέψουν για ένα καλύτερο αύριο και να πάρουν το ρίσκο της κρυφής διέλευσής τους από το έδαφος των γειτονικών χωρών. Πέρα από την δραστηριοποίηση ενός πλήθους ΜΚΟ, η ανταπόκριση του γηγενούς κόσμου στο να βοηθήσει είναι άξια θαυμασμού. Η χωρίς αντάλλαγμα αρωγή τους σε όσους πρόσφυγες μένουν πίσω έχει αντίκρισμα ενώ ενδυναμώνεται  από ένα ατράνταχτο ηθικό πρόταγμα: δεν διανοούνται να μην δράσουν με γνώμονα την αλληλεγγύη, πόσο μάλλον σε τόσο κρίσιμες συγκυρίες όπου η ανθρωπιά είναι ο μόνος παρήγορος δρόμος.

- Ενότητα: Ανθρώπινα δικαιώματα

Ευρώπη, το όνειρο/ Europe, the Dream (2018)

Η Αννέτα Παπαθανασίου και ο Άγγελος Κοβότσος μας ξεναγούν στην περιπλάνηση τριών εφήβων, ενός  Έλληνα, ενός Σύριου και ενός Αφγανού, στις σύγχρονες επιταγές, έχοντας ως κοινό τους παρονομαστή τις διεξόδους που φαντάζονται ότι μπορεί να τους προσφέρει η ανεπτυγμένη Ευρώπη. Ατενίζουν με αισιοδοξία την προοπτική μίας πιο βιώσιμης εκδοχής ζωής. Μέσα από τις δικές τους προσλαμβάνουσες και τα υποκειμενικά τους θέλω, θα περιηγηθούν σε ατραπούς οι οποίες θα ψαλιδίσουν κάπως τα φτερά τους, θα τους κάνουν να αναλογιστούν πιο υπεύθυνα πάνω στο όνειρο τους και θα τους σκληραγωγήσουν, οδηγώντας τους στην συνειδητοποίηση πως σημασία δεν έχει ο προορισμός αλλά το ταξίδι.

Μια μέρα στο Χαλέπι/ One Day in Aleppo (2017)

O Ali Alibrahim μας παρουσιάζει ένα ασυνήθιστο οδοιπορικό στο Χαλέπι, την μεγαλύτερη πόλη της Συρίας όπου οι ιαχές του πολέμου δεν έχουν σιγήσει, οι εναέριες εφορμήσεις δεν σταματούν και τα διάστικτα από τις σφαίρες διαμερίσματα αποτελούν μία συνεχή υπόμνηση ότι η ειρήνη αργεί ακόμη να έρθει σ’ εκείνους τους τόπους.  Έπειτα από πέντε μήνες αλλεπάλληλων αεροπορικών επιδρομών και αιματοχυσίας, ξεχύνονται και πάλι στις οδικές αρτηρίες φωνές και παιδικά γέλια όμοια με τιτιβίσματα που αντηχούν ανάμεσα στα χαλάσματα. Στους μισογκρεμισμένους τοίχους αγόρια και κορίτσια ξαναρχίζουν το παιχνίδι. Ζωγραφίζουν σε φωτεινές αποχρώσεις ήλιους, λουλούδια για να προλάβουν πριν πέσει ξανά η νύχτα, πριν γεμίσει σκόνη ο αέρας που αναπνέουν από τα συντρίμμια πολυκατοικιών που ισοπεδώνονται, πριν απλωθεί η μυρωδιά του θανάτου και ακουστεί σπαρακτικά ο γοερός θρήνος στις γειτονιές. Η έλλειψη σε βασικά είδη και σε ιατρική περίθαλψη, οι αυτοσχέδιες λύσεις θέρμανσης και η διευρυνόμενη λίστα των τραυματιών και των νεκρών στα νοσοκομεία εγκαθίσταται πλέον σαν μοτίβο με την πάροδο του χρόνου. Η επιμέλεια της φωτογραφίας από τους Mujahed Abou Al Joud και Hassan Kattan σκιαγραφεί με αυθεντικές λήψεις εύγλωττες εικόνες από τον οδηγό επιβίωσης των ανθρώπων του Χαλεπιού οι οποίοι παρά τις αντιξοότητες εξακολουθούν να θέλουν να ξυπνούν για να αντικρίσουν κατάματα και την επόμενη μέρα.

Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού/Muhi: Generally Temporary (2017)

H Rina Castelnuovo και ο Tamir Elterman αρθρώνουν την ιστορία του μικρού Muhi, ενός αγοριού από τη Γάζα, ο οποίος νοσηλεύεται επί οκτώ χρόνια σε μία κλινική στο Ισραήλ που εξαιτίας της εύθραυστης κατάστασης της υγείας του χρειάστηκε να παρατείνει τόσο πολύ το διάστημα παραμονής του εκεί. Λόγω προβλημάτων που αντιμετώπιζε όσον αφορά το ανοσοποιητικό του έπρεπε να ακρωτηριαστούν τα άνω και κάτω άκρα του. Η χρόνια διαμάχη Ισραήλ και Παλαιστίνης έχει επιφέρει πολλά κωλύματα ως προς τα πρωτόκολλα μετακίνησης των πολιτών μεταξύ των δύο εμπλεκόμενων μερών. Τις συνέπειες αυτές ο Muhi τις βιώνει όσο το δυνατόν πιο ανώδυνα γίνεται χάρη στην φροντίδα που εισπράττει από έναν ανέλπιστο φίλο και την στωική, τρυφερή φιγούρα του παππού του που έχει αναλάβει ρόλο προσωπικού φροντιστή στο νοσοκομείο όπου έχει διακομισθεί ο εγγονός του. Η μονάδα όπου φιλοξενείται συνιστά την αποκλειστική κατοικία που έχει από μωρό ο Muhi και η ευημερία του εξαρτάται από όσα είναι σε θέση να του παρέχει ο ‘εχθρικός άλλος’ που κατονομάζουν οι συμπατριώτες του. Το ντοκιμαντέρ αυτό που τιμήθηκε με ειδική μνεία από την Επιτροπή της θεματικής αυτής ενότητας, μας κάνει να αναρωτηθούμε πόσο απροσπέλαστα είναι εν τέλει τα εμπόδια που χωρίζουν δύο λαούς, πόση ψυχική δύναμη είναι αναγκαία για να συνεχίσει κάποιος να αγωνίζεται για αυτούς που αγαπά. Σε ποιό βαθμό λοιπόν, είναι διαπερατά τα υποτιθέμενα όρια ανάμεσα σε θρησκείες, έθνη και ταυτότητες όταν τον πρώτο λόγο έχει η συγκατάβαση και η ενσυναίσθηση απέναντι στον συνάνθρωπο;

- Ενότητα: Διεθνές Διαγωνιστικό

Το μακρινό γάβγισμα των σκυλιών/ The Distant Barking of Dogs (2017)

Σε σκηνοθεσία, σενάριο και διεύθυνση φωτογραφίας του Simon Lereng Wilmont, βλέπουμε μία συμπαραγωγή Δανίας, Φιλανδίας, και Σουηδίας, στην οποία εκτυλίσσονται «ενώπιον» μας άλλοτε πιο γλαφυρά και άλλοτε πιο ωμά σκηνές από την καθημερινότητα ενός δεκάχρονου ορφανού αγοριού που διαβιεί μαζί με την γιαγιά του σε μία επαρχία πολύ κοντά στα σύνορα Ρωσίας και Ουκρανίας, εκεί όπου μαίνεται η αντάρα μίας εφιαλτικής αναμέτρησης. Ο θεατής είναι σαν να μετέχει στο βίωμα του μικρού το οποίο συνθέτουν οι τρομακτικοί ήχοι από τους βομβαρδισμούς, τα σφυροκοπήματα, οι στριγκές νότες από τις σειρήνες, και οι κρότοι από τις εκρήξεις που λαμβάνουν χώρα σε μία ακτίνα λίγων μόλις χιλιομέτρων από το σπίτι τους. Η παιδικότητα, ο αυθορμητισμός και η ξεγνοιασιά φιλτράρονται μέσα από την αίσθηση του κατεπείγοντος που είναι διάχυτη στο όλο περικείμενο. Η κηδεμόνας του νεαρού πασχίζει με κουράγιο να του παρέχει όση ασφάλεια και θαλπωρή είναι εφικτή στην κατάστασή τους.

Στο ντοκιμαντέρ αυτό το κοινό έρχεται σε επαφή με τον τραυματισμένο από τον φόβο και την αγωνία ψυχισμό ενός παιδιού που είναι μονίμως σε επαγρύπνηση, προσπαθώντας να μην βληθεί από τα πυρά μίας μάχης πέρα για πέρα αληθινής. Η ειρήνη έχει αρθεί προ πολλού ως δεδομένο και πλέον η έννοιά της αποβαίνει ακόμη πιο αφηρημένη και μακρινή τη στιγμή που ο αντίκτυπος της σύγκρουσης είναι πιο απτός και ρεαλιστικός από ποτέ. Το ντοκιμαντέρ αυτό απέσπασε τον Χρυσό Αλέξανδρο, το κορυφαίο βραβείο του Φεστιβάλ συνοδευόμενο από χρηματικό έπαθλο 8.000 €, καθώς επίσης το Βραβείο της Βουλής των Ελλήνων, αλλά και το Βραβείο FIPRESCI.

Με σήμα- κατατεθέν του τα ερωτήματα: “Τι συνέβη;”, “Υπάρχει επιλογή;”, “Είναι αργά;”, “Θα το τολμούσες;”, “Μήπως γνώριζαν;”, και “Υπάρχει χρόνος;” , το 20^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έδωσε νέες οπτικές και διαστάσεις στην πρόσληψη καταστάσεων που απαντώνται στον πλανήτη. Έφτασε στον πυρήνα καίριων γεγονότων δρασκελίζοντας πρακτικά και νοερά χωρικές αποστάσεις και αναδυόμενα προσκόμματα, ενώ επισφράγισε για ακόμη μία χρονιά με την πολυσχιδία του ύφους του την στιβαρή του παρουσία στην σφαίρα της εναλλακτικής και πιο ζωντανής πρόσβασης στην γνώση.