Γιατί μας αρέσει να φοβόμαστε;

Ο φόβος είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της επιβίωσης. Το γεγονός και μόνο ότι ο εγκέφαλός μας βρίθει από σημεία έτοιμα να αναλύσουν μια απειλή μάς δείχνει πόσο σημαντικό εργαλείο είναι ο φόβος. Έχοντας δημιουργήσει πια την κοινωνία μας, κλείνοντας έξω από τους θεόρατους και αόρατους τοίχους της όλα εκείνα που μας τρόμαζαν, προσπαθούμε να φτιάξουμε τους δικούς μας παράγοντες τρόμου. Γιατί; Επειδή όπως προείπα, είναι βασικό για την επιβίωση μας. Όλα ξεκινούν από την αμυγδαλή. Είναι ένα μέρος του εγκεφάλου που βρίσκεται πίσω από το μάτι και πάνω από το αυτί, και είναι υπεύθυνο για τον εντοπισμό μιας απειλής. Έχοντας ζήσει σαν θήραμα περισσότερα χρόνια από ότι σαν θηρευτής, ο άνθρωπος έπρεπε να βρίσκεται ανά πάσα ώρα και στιγμή έτοιμος να αντιδράσει.

Η αμυγδαλή συνεργάζεται και με άλλα σημεία του εγκεφάλου μας για να πετύχει το σκοπό της. Υπάρχει το “εγκεφαλικό στέλεχος” που είναι υπεύθυνο για το “πάγωμα” του σώματος, ο “Ιππόκαμπος” που μας βάζει σε κατάσταση μάχης ή φυγής, ο “υποθάλαμος” που είναι υπεύθυνος για την έκκριση συγκεκριμένων ορμονών, ο “προ-μετωπιαίος” φλοιός που συγκρίνει το φόβο με παλαιότερες εμπειρίες και ο “θάλαμος” ο οποίος αποφασίζει αν ο φόβος είναι εκούσιος και στέλνει σήμα για άμυνα ή όχι. Ο φόβος είναι μέσα στην κουλτούρα μας. Έχουμε καταφέρει να τον ενσωματώσουμε με επιτυχία σε πολλές από τις κοινωνικές μας δραστηριότητες. Βρίσκεται στις ιστορίες μέσα από αφηγήσεις, στα βιβλία, στις εκδηλώσεις, στη μουσική, στον κινηματογράφο και στα βιντεοπαιχνίδια.

Γιατί μας αρέσει, όμως, τόσο πολύ να τρομάζουμε; Τι είδους ανωμαλία είναι αυτή που μας κάνει να χάνουμε το χρώμα μας, τη Γη κάτω από τα πόδια μας άλλα να θέλουμε κι άλλο; Αδαές δέος. Είναι αυτό που έλεγαν οι αρχαίοι, ”φόβος χωρίς φόβο”. Αν και εννοούσαν το να φοβάσαι χωρίς να υπάρχει λόγος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει και την κατάσταση στην οποία βάζουμε τον εαυτό μας, να φοβόμαστε δηλαδή χωρίς να υπάρχει πραγματική απειλή. Η επιστήμη διχάζεται κυρίως για το αν ο φόβος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με κάθε ζωντανό πλάσμα ή αν καλλιεργείται. Αυτό γιατί τα πλάσματα του πλανήτη είναι χωρισμένα σε θηράματα και θηρευτές.

Τα μεν νιώθουν φόβο, τα δε δεν πρέπει να το νιώθουν. Κλασικό παράδειγμα τα πτηνά Dodos που δεν γνώρισαν ποτέ κάποιον “θηρευτή” και έτσι όταν ήρθαν σε επαφή με την καταστροφική μηχανή που ονομάζεται “άνθρωπος”, έπεσαν χωρίς καμία αντίσταση μέχρις ενός. Τα εξαφανίσαμε από προσώπου Γης. Αυτό το οποίο διχάζει ακόμα, είναι πως δεν γνωρίζουμε αν εκείνα τα πτηνά δεν είχαν καθόλου ανεπτυγμένο το αίσθημα του φόβου ή αν βρίσκονταν στην αντίπερα όχθη ως θηρευτές κάποιου άλλου πλάσματος.

Στη δική μας μεριά τώρα, τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούμε το φόβο ως μέσο διασκέδασης -αυτά βλέπουν οι εξωγήινοι και δεν κατεβαίνουν ποτέ! Κλεισμένοι στα προστατευτικά “κουκούλια” μας, είμαστε βέβαιοι ότι τίποτα δε μπορεί να μας πειράξει, οπότε υποβάλλουμε τον εαυτό μας σε μικρές δοκιμασίες τρόμου, ώστε να κρατούμαστε σε εγρήγορση. Το θέλουμε τον τρόμο, κυρίως για να μας προετοιμάσει για κάτι αναπάντεχο, ή να μας υπενθυμίσει πόσο ευάλωτοι είμαστε. Μια βόλτα σε ένα τρενάκι του λούνα παρκ, μια νύχτα σε κάποιο σακίδιο στην ύπαιθρο, ένα τρομακτικό έργο στη θαλπωρή του σαλονιού μας, ένα βιντεοπαιχνίδι στο δωμάτιό μας. Θέλουμε να νιώσουμε απροστάτευτοι και προστατευμένοι μαζί. Χαμηλώνουμε τα φώτα, απομονώνουμε τον ήχο με ακουστικά, κάνουμε ότι μπορούμε για να ζήσουμε την εμπειρία στο έπακρο. Τι κι αν τιναζόμαστε κάθε πέντε λεπτά πετώντας τα ακουστικά με την καρδιά μας να πάλλεται σαν μπιέλα σε στρογγυλοφάναρο Honda; Με το που περάσει μέσα μας η εμπειρία και καταλαγιάσουν οι σφυγμοί αρχίζουμε από την αρχή.

Πλέον τα παιχνίδια τρόμου ή με ενσωματωμένα στοιχεία ελεγχόμενου φόβου είναι άκρως διαδεδομένα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να σε “αγγίξει” ένα παιχνίδι, άλλα οι εταιρίες ποντάρουν συνήθως στις ανθρώπινες φοβίες, γιατί είναι ευκολότερη η μετάδοση συναισθημάτων, άλλα και επειδή μπορεί να χαρακτηριστεί ως “κοινή” εμπειρία. Δηλαδή ένα μεγάλο ποσοστό παικτών θα βιώσουν το ίδιο συναίσθημα, το οποίο όπως είπαμε είναι σχεδόν αναπόφευκτο λόγω της ανάγκης μας να είμαστε πάντα σε επιφυλακή. Τα σύγχρονα παιχνίδια τρόμου ή επιβίωσης, είναι εδώ και για να μας διασκεδάσουν, άλλα και για να μας κάνουν λίγο πιο δυνατούς.

Μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε το φόβο, μαθαίνουμε να περιμένουμε το αναπάντεχο, μαθαίνουμε να φοβόμαστε ολοένα και λιγότερα πράγματα, όσο παράξενο κι αν ακούγεται σε κάποιους αυτό. Αναφερόμαστε πάντα σε άτομα μιας κάποιας ηλικίας, μιας και τα πολύ νεαρά άτομα, δεν μπορούν να διαχωρίσουν ακόμα την ψεύτικη από την πραγματική απειλή, και για αυτό πρέπει να τους προστατεύουμε ώστε να μην τους δημιουργηθεί μεγαλύτερη φοβία.

Παρόλο που πολλές φορές θα με ακούσετε να λέω πως δε χρειάζεται τόσο αίμα πια στα παιχνίδια, δηλώνω φανατικός υποστηρικτής των horror games. Θέλεις το ότι μου αρέσει το παιχνίδι να μου προκαλεί αναπάντεχες εκκρίσεις ορμονών; Θέλεις το ότι για κάποιο λόγο εκτιμώ την ανωμαλία που κρύβουν στον εγκέφαλό τους κάποιοι πρωτομάστορες του είδους; Το ότι ένα τέτοιο παιχνίδι μπορεί να σε κάνει να πιέσεις λίγο παραπάνω τον εαυτό σου για να αποδείξεις από τι είσαι φτιαγμένος; Το ότι βασίζεται πολύ στο ηχητικό κομμάτι -που είναι και το αγαπημένο μου- και παίζει με το μυαλό σου; Όλα αυτά μαζί μπορούν να σου προσφέρουν μια ανεπανάληπτη εμπειρία, που δύσκολα θα ξεχάσεις όσο περνούν τα χρόνια. Ο Stephen King είχε πει: Επινοούμε φανταστικούς τρόμους, για να μας βοηθήσουν να ξεπεράσουμε τους πραγματικούς...